Taalterm: Exofoor

De taal­term van deze week, exo­foor, zegt graag: wat je van ver haalt, is lekkerder. Hij kijkt wel om zich heen, maar daar vin­dt hij gewoon niks wat hem inter­esseert. Liev­er richt hij zijn blik op de hori­zon en droomt hij van verre oor­den en meeslepende gebeurtenissen.

Definitie

Een exo­foor is een woord of woord­com­bi­natie in een tekst die ver­wi­jst naar iets wat niet in die tekst benoemd wordt, maar wel buiten de tekst bestaat.

Voorbeelden

Stel dat iemand tegen een ander zegt: Zie je dat huis? Daar heb ik vroeger gewoond.

Het woord daar ver­wi­jst in deze zin­nen naar het woord huis, dat al eerder viel. In dit geval kun je dus uit de tekst zelf – in een gelu­id­sop­name bijvoor­beeld – opmak­en wat de sprek­er met “daar” bedoelt.

Maar stel nou dat diezelfde sprek­er gezegd had: Kijk, daar heb ik vroeger gewoond.

In dit nieuwe geval kun je niet uit de tekst opmak­en waar daar naar ver­wi­jst. Als je alleen de woor­den hebt, zou het woord­je daar op van alles kun­nen slaan: een huis, een flat­ge­bouw, een stad­snaam­bor­d­je, een land op een kaart, een studentenkamer…

In dit laat­ste geval is het gebruik van het woord daar dus exo­forisch: je hebt infor­matie nodig van buiten de tekst om te kun­nen begri­jpen wat er bedoeld wordt.

Etymologie

De samen­stel­lende delen van exo­foor omschri­jven eigen­lijk wat er hier met de beteke­nis gebeurt: die moet van buiten in de tekst gebracht worden.

• exo- (buiten) + phere­in (dra­gen)

Weetje

Exo­foren zijn vaak aan­wi­jzende voor­naam­wo­or­den zoals die, deze, dit en dat. Dit zijn woor­den die van zichzelf geen beteke­nis kun­nen dra­gen en dus alti­jd afhanke­lijk zijn van een ander tek­stele­ment zoals hun antecedent om duidelijk te worden.

Bonus-weet­je
De exo­foor heeft een evil twin ? in een andere taal­term: de end­o­foor. 

En je kent het pre­fix­en-duo exo- & endo- miss­chien ook nog van een ander paar taal­ter­men: endoniem en exoniem.