De taalterm van deze week, bastaardwoord, is van ver gekomen. Als vermoeide reiziger heeft hij ver van huis zijn koffer neergezet en gezegd: nu is het mooi geweest, ik blijf hier voorlopig wel. Toch is hij heel sociaal, want hij past zich moeiteloos aan aan de lokale gebruiken. Immers: when in Rome…
Definitie
Een bastaardwoord is een woord dat uit een andere taal is overgenomen en waarvan de spelling en/of uitspraak is aangepast aan de “importerende” taal.
In het Nederlands zijn bastaardwoorden dus vernederlandst, in het Engels verengelst, in het Frans verfranst etc.
Voorbeelden
Toerisme is in het Nederlands een bastaardwoord op basis van het Engelse tourism.
Oranje is een bastaardwoord op basis van het Franse orange. En dat is op zijn beurt weer de bastaard-versie van het Arabische naranj. Wat zelf ook een bastaardwoord is, van het Perzische narang. En je raadt het al, ook dát is een bastaardwoord, op basis van het Sanskriet-woord naranga‑s – dat, heel toepasselijk, “sinaasappelboom” betekent.
Kwark is ook een bastaardwoord, van het Duitse Quark.
Ook bij voornamen zie je soms een proces van bastaardering. Zo heeft in het Nederlandse taalgebied de voornaam Esmée soms (maar niet altijd) zijn accent verloren: Esmee.
Soms wordt de keuze bewust gemaakt om een leenwoord te veranderen in een bastaardwoord. Bij de grote spellingsherziening van 1995 (de zogenaamde “Nieuwe Spelling” die toen veel stof deed opwaaien) is bijvoorbeeld procédé (identiek aan het Frans) veranderd in procedé (met een accent minder).
Etymologie
De bastaard in deze taalterm is een metafoor, want bij bastaarden denk je eerder aan mensen of aan gemengde plant- en diersoorten.
- bastaard (een onecht kind, of een kruising) + woord (eenheid van taal)
Weetje
De term kwam al even langs bij het laatste voorbeeld: leenwoord. Een kleine verduidelijking is misschien welkom: een bastaardwoord is geen leenwoord. Leenwoorden zijn ongewijzigd overgenomen in de nieuwe taal.
Computer is bijvoorbeeld een leenwoord in het Nederlands, maar computadora is een bastaardwoord in het Spaans. Zodra zo’n import-term een facelift krijgt qua spelling of uitspraak, noem je het een bastaardwoord. Het werkwoord computeren bijvoorbeeld komt in het Engels niet voor, en dat is dus wél een bastaardwoord.