De taalterm van deze week, exofoor, zegt graag: wat je van ver haalt, is lekkerder. Hij kijkt wel om zich heen, maar daar vindt hij gewoon niks wat hem interesseert. Liever richt hij zijn blik op de horizon en droomt hij van verre oorden en meeslepende gebeurtenissen.
Definitie
Een exofoor is een woord of woordcombinatie in een tekst die verwijst naar iets wat niet in die tekst benoemd wordt, maar wel buiten de tekst bestaat.
Voorbeelden
Stel dat iemand tegen een ander zegt: Zie je dat huis? Daar heb ik vroeger gewoond.
Het woord daar verwijst in deze zinnen naar het woord huis, dat al eerder viel. In dit geval kun je dus uit de tekst zelf – in een geluidsopname bijvoorbeeld – opmaken wat de spreker met “daar” bedoelt.
Maar stel nou dat diezelfde spreker gezegd had: Kijk, daar heb ik vroeger gewoond.
In dit nieuwe geval kun je niet uit de tekst opmaken waar daar naar verwijst. Als je alleen de woorden hebt, zou het woordje daar op van alles kunnen slaan: een huis, een flatgebouw, een stadsnaambordje, een land op een kaart, een studentenkamer…
In dit laatste geval is het gebruik van het woord daar dus exoforisch: je hebt informatie nodig van buiten de tekst om te kunnen begrijpen wat er bedoeld wordt.
Etymologie
De samenstellende delen van exofoor omschrijven eigenlijk wat er hier met de betekenis gebeurt: die moet van buiten in de tekst gebracht worden.
- exo- (buiten) + pherein (dragen)
Weetje
Exoforen zijn vaak aanwijzende voornaamwoorden zoals die, deze, dit en dat. Dit zijn woorden die van zichzelf geen betekenis kunnen dragen en dus altijd afhankelijk zijn van een ander tekstelement zoals hun antecedent om duidelijk te worden.
Bonus-weetje
De exofoor heeft een evil twin ? in een andere taalterm: de endofoor.
En je kent het prefixen-duo exo- & endo- misschien ook nog van een ander paar taaltermen: endoniem en exoniem.