Het kan je de afgelopen week niet ontgaan zijn: de poging tot staatsgreep in Turkije, waarbij militairen een brug bezetten bij Coevorden. “Wat?!” roept u dan uit, dierbare en immer oplettende lezer, “Coevorden? Dat was toch bij de Bosporus?” En dat klopt als een bus.
Tag: mythologie
Juno en Jupiter
Als je het nieuws een beetje gevolgd hebt en de verwikkelingen rondom de Brexit, het EK en de Tour niet al je aandacht hebben opgeslokt, zal het je zeker niet ontgaan zijn dat NASA afgelopen week een sonde in een baan om de planeet Jupiter heeft gebracht. Juno is de naam. Juno heeft zelfs zijn eigen Facebook-pagina!
Dit ruimtevaartuig zet zich schrap om allerlei baanbrekend wetenschappelijk onderzoek te doen. Inclusief zonnepanelen heeft de sonde een diameter van maar 20 meter; je kunt haar daarom niet (meer) met een telescoop zien. Daarom pakken we de Taaleidoscoop en kijken we naar die naam. Juno. Want die is niet toevallig gekozen. Wie of wat was Juno en waarom was Jupiter het doel van deze reis?
Pijlen
Er zijn van die woorden die aan elkaar verwant zijn zonder dat je het weet. Woorden die elkaar vinden in een verhaal. Woorden als hedonisme en psychologie.
Het begint zo. Hedonisme is een drang tot, zoals Van Dale het zegt, “de bevrediging van zinnelijke verlangens”. En psychologie is de studie van de zielenroerselen van de mens. Je kunt de twee natuurlijk verbinden door je zoiets voor te stellen als een psychologisch onderzoek naar het hedonisme, maar kom op. Dat moet beter kunnen. En dat kan het ook.
Ga even met me mee naar de klassieke oudheid. Daar komen we een legende tegen die bekend is onder verschillende namen: het Verhaal van Eros en Psyche, of van Amor en Psyche, of van Cupido en Psyche. Ik houd het maar op die laatste; Cupido is de Romeinse tegenhanger van de Griekse Eros.
Bergnimf
Je herinnert je van vorige week nog wel de narcis, en het verhaal van Narcissus. Ik verklapte toen al dat een van de meisjes die verliefd werden op de mooie Narcissus ook haar eigen verhaal heeft. Dat meisje was een bergnimf en haar naam is Echo.
Uit een eerdere Taaleidoscoop herinner je je misschien ook nog Zeus, de oppergod bij de Grieken. Die was netjes getrouwd met de godin Hera. Wat minder netjes was, was dat hij ook wel oog had voor al het vrouwelijk schoon dat er buiten de Olympus rondliep, in de vorm van vrouwen en nimfen. Kortom, onze vriend Zeus zag de wereld als zijn eigen Temptation Island avant la lettre. Hij was deelnemer, jury en spelleiding ineen – mooier kan niet, toch?
Nou ja, niet helemaal. Want als hoofdsponsor had Hera ook nog wel wat in de pap te brokkelen. Zij vermoedde wel dat haar mannetje op zijn uitstapjes naar de mensenwereld allerlei stoutigheid uithaalde, en probeerde hem dan ook op heterdaad te betrappen.
Lonely as a cloud
De bloem die in het Engels daffodil heet, kennen wij als de narcis. Ik kom straks nog terug op de oorsprong van de Engelse naam, maar eerst narcis.
Dat woord doet erg denken aan de term voor een persoon met een obsessieve aandacht voor zichzelf en een ogenschijnlijk zeer groot gevoel van eigenwaarde: een narcist. In het Engels heet zo iemand een narcissist, en dat is maar goed ook. Het is jammer dat in het Nederlands het woord “narcissist” officieel niet bestaat, want het zou een veel mooiere term zijn.
Een narcist heet namelijk niet zo omdat hij iets met narcissen heeft. (Dan zou hij in het Engels wel een “daffodillist” heten!) Nee, zowel de narcis als de narcist ontleent zijn naam aan een prachtige mythe uit de klassieke oudheid. Het verhaal van Narcissus kent verschillende vormen, maar dit is de kern.
Ta-tuu ta-tuu
Bij het woord sirene denkt bijna iedereen eerst aan een langsrazende ambulance, politieauto of brandweerwagen. Maar de etymologie van het woord is te mooi om aan voorbij te gaan, en voert terug op de Griekse mythologie.
Sirenen, om de cliffhanger uit het vorige taalverhaal maar eens op te pakken, zijn geen zeemeerminnen. Enige uitleg is hier op zijn plaats.
Een zeemeermin, zo is je waarschijnlijk geleerd, heeft het bovenlichaam van een mens en het onderlichaam van een vis. Zo staan ze ook te boek, maar klopt dat wel? In afbeeldingen is de staart van een zeemeermin vaak plat, horizontaal. En vissen hebben een verticale, rechtopstaande staart. Het zijn juist de zeezoogdieren, zoals walvissen, dolfijnen en orka’s, die platte staarten hebben. Als je de iconografie mag geloven, zijn zeemeerminnen dus half mens, half zeezoogdier. Maar ze hebben vaak wel weer schubben, en zoogdieren hebben geen schubben; vissen wel. Een onduidelijk gevalletje.
Zeemeerminnen zongen vaak bekoorlijk naar voorbijvarende zeelieden, die dan schipbreuk leden of overboord sprongen, een gewisse dood tegemoet gaand. Hun collega’s de sirenen hadden daar ook een handje van, maar daarmee houdt de gelijkenis dan ook op.