De taalterm van deze week, rol, ziet graag dat alles op rolletjes gaat. Hij heeft het niet zo op bladeren, dat kost hem te veel moeite. Nee, veel liever kiest hij zijn startpunt en dan is het door- en doorgaan.
Definitie
Een rol of boekrol is een langwerpig stuk papyrus, perkament of papier waarop een document geschreven is (of kan worden), en dat men voor het gemak oprolt om het te bewaren.
Vaak is een rol aan beide uiteinden bevestigd aan een aan stok waar je de rol omheen kunt winden. De rol is de voorloper van de codex en was in de oudheid de meest gangbare vorm van een boek.
Voorbeelden
Dit is een reproductie van een Byzantijnse rol van het Bijbelboek Jozua:
Dit is een middeleeuws exemplaar van het Hebreeuwse Bijbelboek Esther:
En dit is een fragment van een van de Dode Zee-rollen (rol 28a):
Ook in de fameuze bibliotheek van Alexandrië waren alle boeken rollen.
Etymologie
Wij hebben deze term overgenomen van het Franse rôle, maar de bron ligt in het Latijn:
- rotulus, (een rol papier), van rotula (klein wiel), van rota (wiel)
Weetje
Je zag bij de etymologie al de Latijnse term rotulus, maar rotulus is óók een taalterm. Het is een speciaal soort rol, waarbij de geschreven tekstregels parallel lopen aan de stok waar de rol omheen ligt, in plaats van haaks daarop.
Dit is een voorbeeld van een rotulus, een fragment van rol 175 van de Dode Zee-rollen:
De tekst op een rotulus is dus niet opgedeeld in losse kolommen die steeds naast elkaar staan, maar is eigenlijk één hele lange kolom tekst. Waar je een gewone rol van links naar rechts vasthoudt om het te lezen, moet je een rotulus juist van boven naar beneden vasthouden en afrollen.
Bonus-weetje
Het Engelse woord voor een boekrol is scroll. En dat is ook meteen de herkomst van ons werkwoord scrollen (op een website). Als je het goed bekijkt, leest een webpagina dus als een (digitale!) tekstrol – of, nog preciezer, een rotulus.