De taalterm van deze week, connotatie, neemt het allemaal niet zo letterlijk. Natuurlijk, hij wéét wel wat hij zegt, maar de droge feitjes zijn nooit echt zijn ding geweest. Hij heeft het hart van een kunstenaar: het gaat allemaal om het gevoel!
Definitie
De connotatie van een woord is de emotionele of sociale gevoelswaarde van dat woord, los van de strikte betekenis.
Vaak zijn er meerdere woorden die qua “woordenboekenbetekenis” dicht bij elkaar in de buurt zitten, maar waarvan de ene een heel ander gevoel oproept dan de ander.
Veel hangt af van de context. In de ene soort tekst zul je misschien kiezen voor een term met een positieve lading, en in een andere tekst juist voor een (bijna-)synoniem dat een negatief gevoel oproept.
Voorbeelden
Kijk eens naar de zinsparen hieronder. Bij welke krijg je een positief gevoel en bij welke een negatief, of juist een neutraal gevoel?
- Het is onstuimig weer.
Het is pokkenweer. - We gaan de varkens preventief slachten.
We gaan de varkens preventief ruimen. - Wist je dat de schrijver van dit boek een neger is?
Wist je dat de schrijver van dit boek zwart is?
Je voelt het waarschijnlijk meteen al: door het kiezen of vermijden van een bepaalde connotatie kun je allerlei gevoeligheden blootleggen.
En het gaat niet alleen om positief en negatief. Je kunt ook denken aan gevoelswaarden zoals formeel (“Geachte”) en informeel (“Beste”), eigentijds (“chillen”) en ouderwets (“verpozen”), verzachtend (“heengaan”) en choquerend (“de pijp uitgaan”).
Etymologie
Deze taalterm is al sinds de late 17e eeuw in het Nederlands. De bron komt uit het Latijn.
- connotatio, van con- (samen, met) en nota (teken, signaal)
De “con-notatie” is dus iets wat je “samen met de betekenis” overbrengt.
Weetje
De verhouding tussen de kale betekenis en de connotatie van een woord kan ook evolueren. Een jaar of vijftig geleden kon je iemand met het syndroom van Down nog een “mongooltje” noemen zonder dat veel mensen daar vreemd van opkeken. Maar inmiddels dat die term echt taboe geworden – de connotatie is veranderd.
De tegenhanger van de connotatie is ook al eens Taalterm van de Week geweest: de denotatie. Wil je daar meer over weten? Klik dan hier.
Bonus-weetje
De connotatie van woorden raakt zowat alle aspecten van ons taalgebruik. met name bij het gebruik van eufemismen en dysfemismen is dat heel duidelijk voelbaar.
HEt voorbeeld van de varkens begrijp ik niet: beiden zijn toch negatief?
Over de schrijver zou ik zeggen dat het een voorbeeld is van politieke correctheid: beide termen zijn immers correct? Of zie ik dat niet goed?
Dank voor je feedback, Maria. Jouw perspectief geeft heel mooi aan hoe persoonlijk de gevoelswaarde bij een woord of uitdrukking kan zijn. Jij ervaart “slachten” en “ruimen” kennelijk als even negatief, maar ik denk dat voor veel mensen “slachten” toch wat harder, wreder klinkt. Het is niet voor niets dat journalisten vaak de term “ruimen” verkiezen: dat roept ook een beetje het beeld op van opruimen, afruimen, schoonmaken. En over politieke correctheid kun je eeuwig twisten – maar ondanks dat “neger” en “zwart” beide correct zijn (in de zin van: geen fout Nederlands), is mijn gevoel toch echt dat voor veel mensen “neger” een discriminerende bijsmaak heeft. En dat is ook de hele clou: bij connotatie gaat het niet om de feitelijke betekenis of correctheid van een stelling, maar om de vraag welke gevoelswaarde hij oproept.
Luister eens jongeman. Je hebt de bevoegdheid niet tot het zeggen van het ’n word’ je bent niet getint!
Ja Stefan, jouw bericht geeft mooi aan hoeveel gevoeligheden er kunnen hangen aan de connotatie van een woord. Politiek, maatschappelijk, historisch, etc. Hier bij Taaleidoscoop is het beleid dat er geen “goede” of “slechte” woorden bestaan. Sterker nog, het feit dat een term als “fout” of “verboden” wordt bestempeld maakt hem juist interessant. Maar vooral ben ik gecharmeerd van jouw typering van mij als “jongeman”… Dank je wel!