Taalterm: Octaaf

De taal­term van deze week, octaaf, is graag als eerste aan de beurt. Uit de start­blokken komen is zijn spe­cialiteit. Maar veel geduld heeft hij niet, want ruim voor het einde geeft hij het stok­je al over. “Maak jij het maar af,” zegt hij dan, en gaat meteen weer begin­nen aan een nieuw project.

Definitie

Een octaaf bestaat uit acht regels poëzie in een gedicht, met name de eerste acht regels van een klassiek Ital­i­aans son­net. Octaven bestaat meestal uit twee losse groepen (of “stro­fen”) van vier dichtregels, die elk een een kwa­tri­jn genoemd worden.

In de tra­di­tionele indel­ing van een son­net lei­dt het octaaf alti­jd naar een vol­ta, waar­na een onverwachte inhoudelijke wend­ing vol­gt in een sex­tet.

Voorbeelden

Dit is het son­net Paus Leo van de Ital­i­aanse dichter Giuseppe Bel­li (1791−1863), ver­taald door Arthur Hartkamp.

Voordat paus Genga dood onder de grond
gestopt werd, al zijn botten op een rij,
klonk het in Rome uit eenieders mond:
hij is een heus lot uit de loterij.

Al wat hij deed maakte de mensen blij,
er kwam alleen verstandigs uit zijn mond,
en wie hem tegensprak was een zacht ei,
een jacobijn, een boef, een mopperkont.

Maar hij was nog niet dood en bijgezet
of de geliefde paus werd van goed mens
tot ezel, vos of achterlijk sujet.

En zo verging ’t de arme drommel net
als de gestorven kater: op zijn pens
dansen de muizen blij een menuet.

De eerste acht regels, van “Voor­dat paus…” tot “… een mop­perkont”, vor­men samen het octaaf.

Etymologie

In de beteke­nis “acht ver­sregels” bestaat deze term pas sinds de late 16e eeuw, maar de bron ligt bij het Latijn:

• octa­va (de acht­ste), van octo (acht)

Weetje

Het herkent vari­anten op het voor­voegsel octa- ( voor “acht”) ook in andere woor­den zoals octo­pus (inkt­vis met acht ar­men), octaan (kool­wa­ter­stof met acht kool­stof­ato­men) en okto­ber (acht­ste maand van de Romeinse kalen­der, die in maart begon).

Bonus-weet­je:
Octaaf is ook een muzikale term voor een serie van acht opeen­vol­gende noten in een toon­lad­der. Denk maar aan de noten­reeks “do-re-mi-fa-so-la-ti-do” – dat zijn er in totaal acht.