Taalterm: Paronomasie

De taal­term van deze week, parono­masie, heeft alti­jd een stoute glim­lach op zijn gezicht. Hij neemt het lev­en niet al te serieus, maar kan toch ook heel gen­u­anceerd uit de hoek komen. Soms verontschuldigt hij zich voor zijn gedrag – maar meestal niet.

Definitie

Parono­masie (soms beter bek­end onder zijn Engelse naam: pun) is een vorm van woord­spel­ing waar­bij je een humoris­tisch of retorisch effect bereikt door te spe­len met een woord met meerdere betekenis­sen, of woor­den die erg op elka­ar lijken.

Het gaat dan vaak om het opzettelijk gebruik van homo­fo­nen, homo­grafen en beeldspraak.

Voorbeelden

Bij mij in de buurt is er een Thais restau­rant dat als slo­gan heeft: Food to Thai for. De ver­wis­sel­ing van het verwachte die (uit de uit­drukking to die for, “voortr­e­f­fe­lijk”) met Thai is een voor­beeld van parono­masie op basis van bijna-homofonen.

Woord­spelin­gen met homo­grafen werken beter als je ze leest dan als je ze hoort, omdat het juist de overeenkomst in spelling is die de kwinkslag maakt. Denk aan: Tan­ja heeft op vakantie gez­wom­men met tuime­laars. Ze vond het een dolfi­jne ervar­ing.

Ook beeld­spraak kan in een pun met effect gebruikt wor­den. Denk aan een zin als: Door de brand in onze fab­riek is ook de winst in rook opge­gaan. Hier kri­jgt de metaforische uit­drukking “in rook opgaan” extra zeg­gingskracht door­dat er écht sprake was van een brand.

Etymologie

Dit is een strikt weten­schap­pelijke term die is samengesteld met klassieke ingrediënten:

• para- (naast, anders) + ono­ma­sia (benoe­men)

Weetje

In het Engels kun je ook de uit­drukkin­gen par­don the pun, pun intend­ed en no pun intend­ed tegenkomen. Daarmee geef je aan dat een bepaalde woord­spel­ing miss­chien niet hele­maal op zijn plaats is, juist opzettelijk is, of per ongeluk tot stand is gekomen.

• The King’s obe­si­ty has become – if you’ll par­don the pun – a mat­ter of great weight.
• My first para­chute jump was tru­ly a leap of faith (pun intended).
• The news of my colleague’s death in a ship­wreck still has to sink in – no pun intended.

Maar let op: de ironie is dat no pun intend­ed zélf al een dubbelzin­nige uit­spraak is. Want je zegt dat je juist niet een taal­grap­je wilde mak­en, maar ves­tigt tegelijk wel de aan­dacht op diezelfde taal­grap. Dus hoe onopzettelijk was de parono­masie dan? Dat kan van geval tot geval verschillen.