De taalterm van deze week, hapax, is een beetje een loner. Een einzelgänger. Een solist. Een eenling. Een – nou ja, je snapt hem al. Toch voelt dit buitenbeentje zich allesbehalve eenzaam. Hij is er eigenlijk best wel trots op dat hij geen gezelschap heeft een voelt zich daarom nogal bijzonder. En terecht.
Definitie
Een hapax is een woord of uitdrukking die in een bepaald taalcorpus (een verzameling schrijfsels of taaluitingen) maar één keer voorkomt.
In de breedst mogelijke definitie kan zo’n taalcorpus de hele taal omvatten, maar vaker gaat het om één werk (een roman bijvoorbeeld) of het oeuvre van een schrijver.
Voorbeelden
In de roman Moby Dick van Herman Melville komt het woord the het vaakst voor (meer dan 10.000 keer). Daarna volgen of, and, a, to en in. Helemaal aan de andere kant van het spectrum zijn er een hoop woorden (maar liefst ruim 40% van het geheel!) die maar één keer gebruikt zijn in Moby Dick, zoals het woord matrimonial. Die woorden zijn, binnen het corpus Moby Dick, allemaal hapaxen.
Etymologie
Het woord hapax is kort voor het Griekse hapax legomenon, dat “wat slechts eenmaal gezegd wordt” betekent. Het meervoud is hapaxen voor de verkorte versie, of hapax legomena voor de volledige term.
Weetje
Wil je meer weten over de frequentie en distributie van woorden in een taal? Het blijkt dat die niet willekeurig is, maar zich volgens een bepaald patroon voordoet. De taalkundige wet die dat beschrijft is ook al eens Taalterm van de Week geweest: de wet van Zipf.