Taalterm: Amelioratief

De taal­term van deze week, ame­lio­ratief, is alti­jd iets posi­tiev­er gestemd dan zijn buur­man. Je moet de din­gen nu een­maal niet te zwaar nemen, vin­dt hij. Zijn mot­to: wees opti­mistisch waar het maar kan, want van zwartk­ijken wordt nie­mand blij.

Definitie

Een ame­lio­ratief of melio­ratief is een woord dat, naast zijn neu­trale beteke­nis, een posi­tieve gevoel­swaarde oproept.

Je kunt een woord meestal zien als ame­lio­ratief in vergelijk­ing met een andere, meer objec­tieve term die (min of meer) dezelfde beteke­nis heeft.

Voorbeelden

Vergelijk de vol­gende set­jes van twee zin­nen. In elk geval is een neu­traal woord daarin ver­van­gen door een soort­gelijke term met een meer posi­tieve bijklank.

• Dit char­mante rijt­jeshuis ver­keert in uit­stek­ende staat.
  Deze char­mante mid­den­won­ing ver­keert in uit­stek­ende staat.
• Heb je Wal­ters nieuwe auto al gezien?
  Heb je Wal­ters nieuwe bolide al gezien?
• Dit is een sterke con­struc­tie.
  Dit is een robu­uste con­struc­tie.

Etymologie

Je herkent miss­chien in ame­lio­ratief het Franse woord meilleur (“beter”) of het Engelse werk­wo­ord ame­lio­rate(“ver­beteren”). In alle gevallen ligt de bron in het Latijn.

• a- (van ad, “naar”) + melio­rare (“beter wor­den”, van melior, “beter”)

Weetje

In bredere zin is ame­lio­ratie een taal­pro­ces waar­bij de gevoel­swaarde van een woord gaan­deweg veran­dert en daar­bij posi­tiev­er wordt.

Denk aan een woord als ontzettend. Dat gebruik­te je oor­spronke­lijk voor iets waar­door je “ontzet” wordt, uit je even­wicht gebracht: iets wat je schrik aan­jaagt bijvoor­beeld. Denk aan “een ontzettende gebeurtenis”.

Maar dat gebruik is nu bij­na verd­we­nen. Veel vak­er kom je ontzettend tegen­wo­ordig tegen als ver­sterk­end ele­ment, in neu­trale zin: iets kan “ontzettend verve­lend” zijn, maar ook “ontzettend leuk”. 

Zo is de gevoel­swaarde van ontzettend van negatief naar neu­traal gegaan – amelioratie!

Bonus-tip
Een ame­lio­ratief lijkt een beet­je op een eufemisme: ze geven alle­bei de tekst een zetje naar een posi­tiev­er gevoel. Toch is er een ver­schil, want bij een eufemisme maak je als schri­jver bewust de keuze om een negatief geladen term te vermijden.