Er wordt wel eens gezegd dat de grootste wetenschappelijke ontdekkingen niet begeleid worden, zoals het cliché wil, door een luid “Eureka!”, maar juist door een eenvoudig “Hé, dat is raar…”
Hoe het ook zij, ook minder belangwekkende openbaringen worden vaak voorafgegaan door – als de wereld een stripverhaal was – een tekstballonnetje met alleen een vraagteken erin. Ik had er een boven mijn hoofd hangen toen ik een paar dagen geleden naar het woord zeemeermin keek.
Zeemeermin. Zee-meer-min. Zee-meer-min. Meer. Dat meer, dat bracht mij, min of meer, van mijn stuk. Daar zit, zogezegd, meer achter, dacht ik. Want ik dacht ook meteen aan het Engelse woord mermaid. Niet “sea-mermaid” of zoiets, maar gewoon mermaid. Mer-maid. Mer-maid. Mer, meer. Zoals in het Franse la mer, de zee. Of zoals in het Duitse das Meer, de zee. En die min, zo redeneerde ik, dat is gewoon een vrouw, zoals in het Engelse maid meid betekent, en het Nederlandse min zoogvrouw.
Het vraagteken werd een uitroepteken.
Een “zeemeermin” is dus eigenlijk een zeezeemin, een zeezeemeid. Belachelijk! Zo wordt zeemeermin ineens ontmaskerd als pleonasme, net als bijvoorbeeld apk-keuring of toekomstplannen. Van die twee zeeën kun je er dus eentje overslaan, leek me. Dan krijg je óf een zeemin óf een meermin.
En wat blijkt? Van Dale heeft nog nooit gehoord van een “zeemin”, maar wél van een meermin. En dat betekent precies hetzelfde als zeemeermin. Je zou zelfs een “riviermin” kunnen bedenken. Misschien is zeemeermin wel ontstaan om het onderscheid mogelijk te maken tussen minnen uit een meer en minnen uit de zee, maar dat betwijfel ik: dan zou meermin iets ánders moeten betekenen dan zeemeermin. (En laten we eerlijk zijn, in meren wonen meestal geen minnen, maar juist monsters; denk aan Loch Ness.)
Overigens beweert Van Dale dat -min is afgeleid van man, dat oorspronkelijk “mens” betekende. Dat betwijfel ik, gezien het Engelse maid en gezien min ook vrouw betekent. Voor meermin geeft het woordenboek als synoniem “zeevrouw”, wat prima is. En voor zeemeermin geven ze als synoniem “sirene”. Maar dat laatste klopt beslist niet, want een sirene (de niet-brandweer soort) is heel iets anders, zoals we volgende keer zullen zien.