De taalterm van deze week, syncretisch, heeft het niet zo op variatie. Het is best leuk hoor, een beetje afwisseling, maar hij vindt het toch veel fijner als de zaken gewoon netjes op elkaar lijken, of zelfs helemaal hetzelfde zijn. Dat is wel zo overzichtelijk, toch?
Definitie
Taalvormen kunnen gaandeweg syncretisch worden wanneer verschillende verschijningsvormen van hetzelfde grondwoord gaandeweg gelijk worden, terwijl ze wel hun functieverschil behouden.
Dat klinkt allemaal nogal technisch, maar bekijk het eens zo.
Stel, je begint met denkbeeldige woord “bloep”. Dan zou het meervoud van dat woord bijvoorbeeld “bloeps” of “bloepen” kunnen zijn. Via een proces van syncretisme kan dan met de tijd óók de vorm “bloep” het meervoud gaan aangeven. Met andere woorden: je hebt de uitgang ‑s of ‑en niet meer nodig, en het aantal verschijningsvormen van het basiswoord is kleiner geworden. Het simpele woord “bloep” kan dan zowel enkelvoud als meervoud zijn.
Voorbeelden
Vervang ons “bloep” eens door het woord emoji. Dat heeft als meervoud emoji’s. Maar… je kunt ook emoji zélf als meervoud gebruiken. Stel nou dat gaandeweg de vorm emoji’s verdwijnt uit de taal. Dan is dat een voorbeeld van syncretisme.
Je kunt ook kijken naar werkwoorden. In het Nederlands is er een verschil tussen de ik- en de jij-vorm van een werkwoord: ik loop, jij loopt. Maar in het Engels zijn die beide vormen syncretisch geworden: I walk, you walk. Sterker nog, in het Engels is walk én de ik-vorm én de jij-vorm én de wij-vorm én de jullie-vorm én de zij-vorm én de infinitief van het werkwoord!
Nog één voorbeeld. In het Nederlands is er nog een verschil tussen de eerste persoon als onderwerp (ik) en als niet-onderwerp (me/mij). Kijk maar: Ik gaf Ted een boek / Ted gaf mij een boek. Maar bij de tweede persoon is dat verschil door syncretisme deels weggevallen: Je gaf Ted een boek / Ted gaf je een boek, en U gaf Ted een boek / Ted gaf u een boek. Maar bij Jij gaf Ted een boek / Ted gaf jou een boek zijn de woordvormen nog niet syncretisch geworden: daar zie je nog verschil.
Etymologie
Via het Frans (syncrétisme) en het Neolatijn (syncretismus) voert deze term terug op Griekse bestanddelen:
- syn- (samen) + een onbekend tweede element, mogelijk krasis (mengsel) of kretizein (onware uitspraken doen [als een Kretenzer])
Weetje
De woorden syncretisme en syncretisch worden ook buiten de taalkunde gebruikt. In de theologie gaat syncretismebijvoorbeeld over het samenbrengen of verenigen van verschillende religieuze overtuigingen.