Het zijn van die dingen die horen bij opgroeien in Nederland. Je gaat eens naar Madurodam, je leest Jip en Janneke, je eet bloemkool. Op dezelfde manier komt iedereen onvermijdelijk allez votre corridor tegen.
Het duurt een paar seconden en dan valt het kwartje. Ha ha, ga je gang op zijn Frans. Leuk. Als iedereen het daarmee nou meteen zou afleren, dan was er niets aan de hand, maar nee. No such luck.
Idiomen
Je bent beland in de wereld van het idiomatisch taalgebruik. Idiote wat? Niet helemaal. Dat idiote komt later wel weer terug, maar voorlopig hebben we het over idiomatische uitdrukkingen, ook bekend als idiomen. Die heten in het Engels idioms en zijn speciale combinaties van woorden, waarbij de combinatie iets heel anders betekent dan de optelsom van de afzonderlijke woorden.
Zo heeft nu komt de aap uit de mouw niets te maken met primaten en kledingstukken, maar met het onthullen van een verscholen waarheid. Op dezelfde manier heeft iemand die eindelijk het licht ziet daar geen zon of gloeilamp voor nodig. Als je zegt: He kicked the bucket, dan is hij dood. Geen emmer in zicht.
Elke taal heeft een grote voorraad idiomatische uitdrukkingen, en die maken het vaak makkelijk om in weinig woorden iets te zeggen wat anders veel meer tijd zou kosten.
Van taal tot taal
Tot zover gaat alles goed. Maar het wonderlijke is dat sommige mensen denken dat idiomen zo vanzelfsprekend zijn dat ze ook vertaalbaar zijn, à la allez votre corridor. Een heel enkele keer kan dat inderdaad, want sommige idioms komen in meer talen voor, zoals:
- the tip of the iceberg / het topje van de ijsberg
- hit the nail on the head / de spijker op zijn kop slaan
Als je toevallig zo’n uitdrukking treft, dan zul je gewoon begrepen worden. Maar dat zijn de uitzonderingen. De regel is helaas dat je iemand bloedserieus in een Engelstalig gesprek hoort zeggen dat now comes the monkey out of the sleeve. En dat hij dan ook nog oprecht verwacht dat iemand daar iets van snapt. Niet dus.
De toehoorder won’t be able to tie a rope onto it, om maar eens wat te zeggen. Hij zal denken dat de spreker not good by his head is, dat hij has had a blow of the windmill.
Transplantatie
Dit soort getransplanteerde uitdrukkingen kunnen best vermakelijk zijn: ze leveren een gek soort omgekeerde wereld op – hier komt het idiote dan terug – maar alleen als je óók Nederlands spreekt.
Je kunt de grap alleen snappen door de vertaling te maken en hem ook meteen weer terug te vertalen. Een nietsvermoedende Engelsman of Amerikaan snapt hier dus werkelijk helemaal niks van.
Je merkt pas goed hoe volkomen onbegrijpelijk dit alles is voor een Engelssprekende als je het omgekeerde doet: Engelse idioms een-op-een vertalen in het Nederlands. Als een Amerikaanse bijvoorbeeld tegen je zegt dat zij “roze gekieteld” is, zou jij dan snappen wat ze bedoelt?
Je ziet meteen welk gevaar hier op de loer ligt: het gedachteloos vertalen van idiomen leidt geregeld tot een lading van stier. Als iemand zo praat, denk je: “Hou je paarden! Die zoon van een geweer is zijn knikkers kwijt. Hij is bananen gegaan. Normaal ga ik uit mijn weg voor hem, maar dit is waar ik de lijn trek.” Of woorden tot dat effect.
Als je hier geen hoofden of staarten van kunt maken, dan heeft het je nu misschien recht tussen de ogen geslagen hoe het is om de schoen op de andere voet te hebben. Ja, dat is de manier waarop het koekje kruimelt. Voor je het weet steek je je voet in je mond en word je gevangen tussen een rots en een harde plaats. Je moet dus je stap bekijken met idiomatische uitdrukkingen, want voor je het weet heb je ei op je gezicht.
In andere woorden: je moedertong heeft alles behalve het keukenaanrecht, maar je kunt niet je koek hebben en hem ook eten.
Of zoiets.