De taalterm van deze week, semanteem, heeft het niet zo op toeters en bellen. Je kunt hem aankleden met allerlei versiersels, maar daar is hij niet van onder de indruk. De enige vraag die voor hem telt, is: wat beteken ik eigenlijk?
Definitie
Een semanteem is een onderdeel (morfeem) van een woord dat betekenis draagt. Een woord kan ook uit meerdere semantemen bestaan.
Ter contrast: woorden hebben ook onderdelen die op zichzelf géén betekenis dragen, zoals ver-, be-, ‑ig en ‑schap.
Voorbeelden
- In het woord huiselijk is “huis” een semanteem, maar “-elijk” niet.
- In verplaatsen is “plaats” een semanteem, maar “ver-” en “-en” niet.
- In polshorloge zijn zowel “pols” als “horloge” semantemen.
Etymologie
Deze term komt uit de Franse taalkundige traditie, maar is internationaal nooit breed overgenomen. Het woord is afgeleid van semantiek (betekenisleer), wat weer een Griekse bron heeft:
- semantikos (betekenisvol), van sema (teken)
Weetje
In plaats van “semanteem” zullen veel taalwetenschappers eerder spreken over een vrij morfeem.