Niet dys maar dis, dus

Een van de ken­merk­ende din­gen in een mensen­leven is hoe je ver­bon­den bent met anderen, en er zijn weinig plaat­sen waar je die ver­bon­den­heid – of het gebrek daaraan – beter ziet dan aan de eettafel. Eten­t­jes kun­nen heel gezel­lig zijn, maar er zijn ook maalti­j­den waar­bij het gesprek hele­maal niet wil vlotten.

Ze zijn zo goed hoor­baar, die kwellende stiltes waarin iedereen zit te wacht­en tot iemand anders iets zegt. En je zit gek­luis­terd aan die tafel tot het eten op is, dus je kunt niet zeggen dat je maar weer eens de tuin gaat schof­fe­len. Op dat soort momenten is het hand­ig om een paar anek­dotes op zak te hebben, of een paar geinige weetjes.

Om die voor­raad even aan te vullen, is hier het ver­haal van Dis & Dys.

Dis & Dys

Dit is niet een bij de geboorte geschei­den twee-eiige tweel­ing; het zijn totaal niet ver­wante lieden die alleen per ongeluk het­zelfde klinken. Het zijn voor­voegsels: dis- en dys-.

Ze komen zow­el in het Ned­er­lands als in het Engels voor, al is dys- in het Ned­er­lands een uitheems voorzetsel: het komt alleen voor in woor­den die uit een andere taal zijn komen over­waaien. Je kent Dis & Dys wel van woor­den als dyslex­ie en dis­con­tinu in het Ned­er­lands, dys­func­tion­al en dis­count in het Engels.

Je zou denken dat ze, omdat ze zo op elka­ar lijken, ook het­zelfde beteke­nen. In alle voor­beelden geven ze immers een soort negatieve of ontken­nende lad­ing aan het woord waar ze aan vast­ge­plakt zijn. Toch beteke­nen ze echt ver­schil­lende dingen.

Foutje, bedankt

Kort samengevat zit het zo: dis+huppeldepup is het tegen­overgestelde van hup­peldepup en een dys+huppeldepup is een hup­peldepup die het niet goed doet.

Kijk maar. Als iets dis­con­tinu is, dan is het gewoon niet con­tinu. Maar iemand die dyslec­tisch is, is niet iemand die niet kan lezen, maar iemand die moeite heeft met lezen.

Terz­i­jde: de com­bi­natie van Dis & Dys met andere woor­den is meestal con­se­quent in het Ned­er­lands en het Engels, maar er is zek­er één woord waar­bij ze omge­gooid zijn. Het Ned­er­landse woord voor dys­func­tion­al is dis­func­tion­eel.

Wat is dat, dokter?

Het pre­fix dys- komt veel voor in medis­che ter­men die een stoor­nis of gebrek aan­duiden, zoals:

• dysen­terie
  
  → buik­loop
• dys­pep­sie
  → een spi­jsver­t­er­ingsstoor­nis, beter bek­end als “iets ver­keerds gegeten hebben”
• dys­fasie
  → moeite met het vor­men van woor­den en zin­nen (denk aan het bek­endere afasie)
• dys­p­neu
  → adem­nood

Het zijn woor­den die je niet zo vaak tegenkomt en alti­jd snel en graag weer vergeet.

Dus als je bij het voor­noemde eten­t­je gezel­lig aan de dis zit en het gerecht valt bij een van de disgenoten hele­maal ver­keerd (hij of zij strompelt mis­selijk van de indi­gestie naar de wc), dan kun je de sfeer prob­leem­loos red­den met het vrolijke ver­haal van Dis & Dys.

Kun je meteen ter­loops de aan­doen­ing lat­en vallen waar hij aan lijdt: “Dys- ehm… dyshup­peldepup. Iets met cola.”