Kleurtje

Soms word je door de raarste din­gen op een zoek­tocht ges­tu­urd. Zo vroeg ik een tijd­je gele­den aan een col­le­ga, toen ik ver van mijn bureau snel iets op wilde schri­jven, “Kan je me even een van die blauwe geelt­jes geven?” Een blauw geelt­je! Als dat geen con­tra­dic­tio in ter­min­is is, weet ik het ook niet meer. Maar toch, neen, “een blauw geelt­je” is géén oxy­moron. Een geelt­je hoeft ken­nelijk niet geel te zijn.

Het zette me aan het denken: zijn er meer van dat soort woor­den, van het type kleur + ‑tje? Jawel, natu­urlijk, en hoe. De betekenis­sen die ik hier ver­meld zijn een deel van (!) de betekenis­sen die in Van Dale genoemd worden.

Laat ik begin­nen met die kleuren waar­van ook wel beweerd wordt dat ze niet echt “kleuren” zijn: zwart en wit. En gri­js. Een zwart­je is een weinig flat­teuze benam­ing voor een neger en ook nog, ken­nelijk, een meis­je met donker haar. Een wit­je is meer dan één soort vlin­der, en verder een bor­relt­je en een soort vis. (Heb jij ooit in de kroeg een “wit­je” besteld? Ik niet. En dan nog vraag ik me af of iemand daar niet eerder een witbier mee zou bedoe­len.) Een gri­js­je, ten slotte, is een oud­je, een opaat­je of omaatje.

Dan de pri­maire kleuren: rood, groen en blauw. Een rood­je is een (inmid­dels ongeldig) bil­jet van 1000 gulden. Het woor­den­boek zegt er niets over, maar ik kan me best voorstellen dat mensen met rood haar ook wel eens “rood­je” genoemd wor­den. Groen­t­je, die is heel gang­baar. Dat is een begin­nel­ing – én ook (alweer!) een soort vlin­der. Die vlin­der, geloof het of niet, behoort tot de fam­i­lie van de blauwt­jes. Je kunt ook vlin­ders in je buik hebben, maar dat is nog geen garantie dat je niet een blauwt­je loopt: afgewezen wor­den in de liefde.

Wat er dan nog aan kleuren overbli­jft zijn de vol­gende. Een bru­in­t­je is een al even weinig flat­teus woord voor iemand met een donkere huid­skleur, maar ook een (half) bru­in brood en – hoe mooi! – “het rimpe­len van de zee bij stil weer”. Paarsje en oran­jet­je beteke­nen bij mijn weten niets, maar je vin­dt ze toch wel online, bijvoor­beeld als naam voor een huis­di­er. En dan, ja, geelt­je. Een geelt­je was vroeger 25 gulden waard, maar nu koop je een hele stapel licht­plakkerige geelt­jes voor veel min­der dan dat.

Ik had gedacht dat het buiten het zicht­bare spec­trum wel afgelopen zou zijn, maar tot mijn stomme ver­baz­ing zijn “ultra­vi­o­let­je” en “infra­rood­je” óók al in Google te vinden!

Trouwens, wat ik op dat blauwe geelt­je wilde schri­jven, ben ik inmid­dels weer hele­maal ver­geten. Zo inter­es­sant was dat dus ook weer niet…

(Update, 1 okto­ber 2008: ik heb uit betrouw­bare bron ver­nomen – en of dat in dit geval een aan­bevel­ing is of niet, laat ik graag in het mid­den – dat een “wit­je” ook een speed- of xtc-pil is…)