Taalterm: Understatement

De taal­term van deze week, under­state­ment, heeft het niet zo op mensen die graag over­dri­jven. Sterk­er nog, hij is ook geen vriend­jes met mensen die de zak­en gewoon nuchter voorstellen zoals ze zijn. Nee, zijn devies is eerder: less is more – maar dan wel met een kwinkslag, als het even kan.

Definitie

Een under­state­ment is een sti­jl­figu­ur waarmee je zak­en of per­so­n­en die groot of belan­grijk zijn opzettelijk omschri­jft alsof ze onbe­nul­lig of triv­i­aal zijn.

Een ander woord voor under­state­ment is para­bool. Het tegen­overgestelde van een under­state­ment is een hyper­bool of over­state­ment.

Voorbeelden

• In Par­i­js hebben we de Notre Dame bezocht… leuk kerk­je.
• Johan Crui­jff kon best aardig
• Het eten in dat vier­ster­ren­restau­rant was niet slecht.

In het laat­ste voor­beeld hier­boven zie je dat het under­state­ment ver­want is aan de litotes (in dit geval: “niet slecht”). Het gebruik van litotessen lei­dt vaak tot een under­state­ment, maar niet elke para­bool is een litotes.

Etymologie

Deze taal­term hebben we uit het Engels geïmporteerd:

• under (onder) + state­ment (uit­spraak, stelling)

Iets wat under­stat­ed is, is dus “min­der dan stellig”.

Weetje

Het effect van een under­state­ment hangt af van de con­text, en van de bedoel­ing van de spreken of schrijver.

Zo kan een under­state­ment lijken op een eufemisme, een andere sti­jl­figu­ur die “verkleinend” werkt. Maar eufemis­men hebben vaak de bedoel­ing om verzach­t­end te werken. Zo kun je een werk­loze omschri­jven als iemand die “op zoek is naar een nieuwe uitdag­ing” – een eufemistisch understatement.

Maar bij een under­state­ment kan het effect ook juist omge­keerd zijn: door de zak­en klein­er of triv­ialer voor te stellen dan ze zijn, benadruk je juist hoe groot of belan­grijk ze zijn. Denk aan een zin als: “Heeft Pim de klant beledigd? Ja, dat is wel een dinget­je…”. Zo zie je dat under­state­ments ook ver­want zijn aan het gebruik van ironie.