Oost, west, rift best

Het was het onwerke­lijke, intrigerende plaat­je dat mijn aan­dacht naar dit ver­haal trok, maar bij nadere inspec­tie bleek er ook nog een taalver­rass­ing in te zit­ten. Kijk eerst even naar deze alter­natieve ver­sie van onze aardbol.

Je herkent hem wel, maar je ziet ook meteen dat er iets niet klopt: een stuk Afri­ka zit aan de ver­keerde kant van de Atlantis­che Oceaan. Deze aarde-maar-dan-anders stond gis­teren in de NRC. Het artikel legt uit dat dwars door de Sahara een schei­d­sli­jn in de aard­ko­rst loopt die tot een splits­ing van het con­ti­nent had kun­nen lei­den, maar dat niet heeft gedaan.

Voor de fijn­proev­ers: het ver­haal begint 160 miljoen jaar gele­den. Toen was er op het zuidelijk hal­frond een mega­con­ti­nent dat we Gond­wana noe­men. Door het ver­schuiv­en van de tek­tonis­che plat­en ging dat con­ti­nent aan de wan­del en split­ste het zich gelei­delijk op in Zuid-Ameri­ka, Afri­ka, Aus­tral­ië, Antarc­ti­ca, India en Nieuw-Zee­land. Die splitsin­gen gebeur­den langs pre­cies zulke schei­d­sli­j­nen als degene die nu nog steeds door de Sahara heen loopt. Deze Sahara-lijn werd alleen tegengew­erkt (en dus bijeenge­houden) door de beweg­in­gen van de andere, krachtigere opsplitsingen.

En dan nu het taal­par­elt­je. Zo’n lijn waar­langs de aard­ko­rst uit­gerekt wordt en uitein­delijk kan split­sen, leerde ik uit de krant, heet een “rift”. Daarin herken je meteen het Engelse woord rift, wat kloof of scheur­ing betekent. Heel toepas­selijk in deze context.

Als je de naslag­w­erken (Van Dale) openslaat, zie je dat het Ned­er­lands wel degelijk het woord rift kent. Rift is namelijk het­zelfde als rifthout, en dat is “grenen­hout dat radi­aal uit de stam geza­agd is”. Maar ja, dit stuk­je gaat over geolo­gie, niet over hout­be­w­erk­ing. In het woor­den­boek Engels-Ned­er­lands staat rift natu­urlijk ook, in al zijn betekenis­sen – inclusief de geol­o­gis­che, waarin het net­jes naar het Ned­er­lands ver­taald wordt als… rift. Alter­natieven zijn: slenk, breuk en aard­bev­ingss­pleet.

Het Ned­er­landse rift is dus een uit het Engels overgenomen woord in zijn beteke­nis als geol­o­gis­che vak­term. Maar het heeft het nog niet gered tot in de stan­daard­taal, waar breuk­li­jn gebruike­lijk­er is. Miss­chien is dat een taal-tek­tonis­che beweg­ing die nog wel even op zich laat wacht­en. Intussen kun­nen we geni­eten van de weten­schap dat het stuk­je aarde dat wij nu het west­elijk deel van Noord-Afri­ka noe­men voor het­zelfde geld wel eens het oost­elijk deel van Zuid-Ameri­ka had kun­nen zijn. What’s in a rift – par­don: name?