Je staat er niet elke dag bij stil, maar jij en ik kijken naar de wereld met een blik die tot voor kort voorbehouden was aan… nou ja, de goden. Voor ons is de aanblik van een globe de normaalste zaak van de wereld; in elk klaslokaal staat er wel een – dat hoop je tenminste.
Dat aanzicht, de hele wereldbol in één oogopslag, is een schouwspel dat voor de meesten in de geschiedenis van de mensheid ondenkbaar was – als ze al wisten dat de aarde überhaupt bolvormig was. (We hebben daar al eens eerder door de Taaleidoscoop naar gekeken.)
Nee, voor een overweldigende meerderheid van onze voorvaderen hield de landkaart op een gegeven moment op, en wat daarna kwam… Al in de antieke oudheid werd er gespeculeerd dat er ergens ten zuiden van de bekende wereld een mysterieus nieuw continent moest zijn, een terra australis incognita.
Wacht even, zeg je nu, “australis”? Maar er ligt werkelijk ten zuiden van de Euraziatische wieg van onze beschaving een ander continent: Australië! Is dat toeval, die overeenkomst in naam?
Helemaal niet, want het Latijnse auster betekent “zuiderwind”, en daarvan is australis afgeleid, dat “zuidelijk” betekent. Vandaar terra australis incognita: het onbekende land ten zuiden van ons. Er deden woeste verhalen de ronde, aangewakkerd door Marco Polo, over de verbluffende rijkdommen van dit land.
Op zestiende-eeuwse Europese kaarten verscheen soms het noordelijkste deel van Australië al – of zelfs het hele gedroomde continent, vooruitlopend op de onvermijdelijke ontdekking ervan. Kijk maar eens naar deze wereldkaart uit 1587 van Rumold Mercator (1545–1599), de zoon van de “grote” Mercator.
Het was onder andere Abel Tasman (1603–1659) die Australië verder in kaart bracht, en hij gaf Terra Australis de naam Nieuw Holland. In de negentiende eeuw kwam de Engelse navigator en cartograaf Matthew Flinders tot de conclusie dat het gedromde mythische reuzencontinent werkelijk niet bestond. Hij stelde een dan ook naamsverandering voor: de naam Australia, die al een tijdje circuleerde, moest het definitief worden. En zo geschiedde.
Als toetje: je komt de term australis ook nog tegen op een andere plaats. Het toverachtige noorderlicht ken je misschien ook wel bij zijn Latijnse naam, aurora borealis. Maar hetzelfde fenomeen doet zich voor rond de zuidpool, alleen daar heet het aurora australis (en je weet nu waarom, plus dat borealis dus “noordelijk” moet betekenen – en dat is ook zo!).
Kijk ook eens naar deze prachtige beelden van het zuiderlicht boven Australië, gemaakt vanuit het International Space Station. Over een “blik van god” gesproken…