De grote jongens op het internet – Google, Facebook, Twitter en consorten – doen er alles aan om ons zo veel mogelijk dingen met elkaar te laten delen. Foto’s, berichten, filmpjes, updates, je kan het zo gek niet verzinnen. Hoe meer mensen in al die informatie geïnteresseerd zijn, hoe meer erop geklikt wordt; en hoe meer advertenties we zien tijdens al dat klikken, hoe meer de schatkisten van deze bedrijven uitpuilen met reclamecentjes.
Kortom: pakkende hapklare internetbrokjes zijn de smeerolie van de socialemediaeconomie. Er is een woord voor een pakkend hapklaar internetbrokje dat je vast wel eens hebt zien langskomen: meme. Maar waar komt dat woord vandaan?
Ouder dan je denkt
Het woord meme is piepjong, maar misschien toch iets ouder dan je denkt. Het dateert namelijk uit 1976, ruim voor de komst van het wereldwijde web. Sterker nog, de precieze bron is bekend: het boek The Selfish Gene door de Britse evolutionair bioloog Richard Dawkins.
Dawkins zag paralellen tussen de manier waarop organismen genetische informatie aan elkaar doorgeven, wat zorgt voor biologische evolutie, en de manier waarop in een samenleving of cultuur stukjes informatie worden doorgegeven – wat op zijn beurt ook zorgt voor een soort (culturele) evolutie. Hij zocht naar een woord dat in die context de tegenhanger zou kunnen zijn van wat een gen is in de biologie.
Dit is het relevante citaat uit The Selfish Gene:
“We need a name for the new replicator, a noun that conveys the idea of a unit of cultural transmission, or a unit of imitation. ‘Mimeme’ comes from a suitable Greek root, but I want a monosyllable that sounds a bit like ‘gene’. I hope my classicist friends will forgive me if I abbreviate mimeme to meme. If it is any consolation, it could alternatively be thought of as being related to ‘memory’, or to the French word même. It should be pronounced to rhyme with ‘cream’.”
Meme 1.0
Let op! We hebben het hier dus over een vrij technische term: een “eenheid van culturele overdracht” in de breedste zin van het woord. Denk als voorbeeld aan… een afbeelding van een rokende filmster. Lange tijd was dit een bekend en alom geaccepteerd beeld. Zie deze publiciteitsfoto van Cary Grant.
De bron kon ik niet vinden, maar ik denk dat hij uit de jaren veertig dateert. Hashtags avant la lettre: #cool #mysterieus #sophisticated #manvandewereld #smokingrocks.
Zie vandaag de dag maar eens zo’n door de filmstudio gemaakte officiële promofoto te vinden van Tom Cruise, Jennifer Lawrence of Benedict Cumberbatch. Onbegonnen werk, deze meme heeft inmiddels zijn glans verloren (tenzij het een opzettelijke verwijzing is naar voorbije tijden). Want: #smokingdoesntrockanymore.
Een ander voorbeeld. Tijdens een avondje Pictionary bij ons thuis kreeg een team (de 40-plussers) de opdracht om “Mien Dobbelsteen” te verbeelden. Geen probleem, voor ons was dit typetje een heel herkenbare meme. Het andere team (de 20-minners) stonden echter voor een raadsel – Mien wie?! Nog zo’n eenheid van culturele overdracht die zijn langste tijd heeft gehad.
Mag het een memepje meer zijn?
Maar velen zullen bij het woord meme eerder denken aan een internetmeme. Van Dale (15e editie) heeft hiervoor als definitie:
“Een afbeelding, cartoon, videofilm e.d. met een humoristische strekking op internet, die vaak gekopieerd en, al dan niet met kleine veranderingen, verspreid wordt.”
Oftewel… Koreaanse rappers, nukkige katten, ultrakorte filmpjes, zoenende mensen, tweekleurige jurken enzovoort enzovoort. En natuurlijk zoekplaatjes. Zie jij de reuzenpanda én Cary Grant tussen de Stormtroopers?
Veel plezier met zoeken en tot de volgende meme!