Het is alweer meer dan een jaar geleden dat, na de terreuraanslag in Parijs op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo, de zin Je suis Charlie opdook. In de vorige Taaleidoscoop keken we al naar het woord meme – en dit korte zinnetje is een volbloedinternetmeme gebleken. “Je suis…” is niet meer weg te denken.
Deze slogan is ongeveer een uur na de aanslag bedacht en als zwart-grijs-wit woordmerk online gezet (op Twitter) door Joachim Roncin, een Franse kunstenaar en muziekjournalist. De naam Charlie Hebdo was toen volop in de media en Roncin moest denken aan een serie boeken die hij vaak met zijn zoon bekeek: Où est Charlie? Je kent misschien wel de heerlijke Waar is Wally? zoekboeken – dit is daar de Franse vertaling van. (Het Engelse origineel is Where’s Wally?)
Roncins tweet bevat geen tekst, maar de gelijknamige hashtag was al snel geboren. Oftewel: Charlie Hebdo + Où est Charlie = #JeSuisCharlie.
Andere varianten
Daarna ging het snel. Als eerbetoon aan Ahmed Merabet, de politieagent die op straat voor het kantoor van Charlie Hebdo werd doodgeschoten, kwam #JeSuisAhmed in de mix. En mensen die zich juist niet wilden identificeren met de harde satire van het weekblad over de Islam schaarden zich achter #JeNeSuisPasCharlie – ik ben niet Charlie. Ook vertaalde versies kwamen al gauw in omloop, zoals I am Charlie, Ich bin Charlie of Yo soy Charlie.
In Nederland overviel enkele weken na de aanslag een “verwarde man” het NOS Journaal. Dankzij deze Tarik Z. kregen we ook “Je suis NOS Journaal” en #jesuisdebiel erbij.
Ook buiten Nederland heeft de Je suis-meme een succesvolle carrière opgebouwd, van Je Suis Refugee (de vluchtelingencrisis) tot Je Suis San Bernardino (de schietpartij) tot Je Suis Nigeria (de terreur van Boko Haram) tot, vorige week, Je Suis Jeb (toen duidelijk werd dat de Republikeinse presidentskandidaat Jeb Bush vergeten was om jebbush.com te laten registreren).
Maar het emotionele hoogtepunt was toch wel de periode na de aanslagen in (weer!) Parijs van afgelopen november, toen hij werd omgedoopt tot Je Suis Paris.
In ben de Ander
In alle gevallen gaat het om een verklaring van solidariteit met een ander, een onbekende, juist door te zeggen dat je die ander bent. De vergelijking ligt voor de hand met de beroemde “Ich bin ein Berliner”-speech van de Amerikaanse president John F. Kennedy uit 1963 in het destijds tussen communisme en kapitalisme verdeelde Berlijn.
Een mooie variant is de nieuwe cabaretvoorstelling van Ali B, Je Suis Ali. Hier wordt die relatie tot de Ander juist omgekeerd. Ali B zegt hier “Ik ben Ali” – maar hij is Ali! Of juist niet? Een fraaie conceptuele Möbiusband.
Je suis met een Frans accent
En ten slotte keren we terug naar Frankrijk, waar het allemaal begon. Daar is de jongste Je suis-kloon zowaar een vorm van taalactivisme. Kan je je het gerommel in Nederland Spelling(s)land nog herinneren na 1996 (pannekoek/pannenkoek)? En opnieuw in 2006, toen sommige regels wéér veranderden (paardebloem/paardenbloem)? In Frankrijk hebben ze daar nu hun eigen versie van.
De Académie Française heeft haar goedkeuring gegeven aan een aantal nieuwe spellingsregels die uitgevers van schoolboeken nu ook gaan hanteren. Een daarvan is dat het gebruik van de circumflex (^) op de letters i en u vervalt. Daardoor groeit er straks een generatie Franse kinderen op die leren dat je bijvoorbeeld het woord goût (smaak) ook als gout kan spellen (want beide vormen mogen). Terwijl in de media nog steeds de “oude” spelling de norm blijft. Oftewel: verwarring alom.
Kan je raden wat de lijfspreuk (of: lijfmeme) van de tegenstanders van deze aanpassing van de regels is? Hoe kan het ook anders… #JeSuisAccentCirconflexe.