Zoon van Pieter

Jij en ik hebben een voor­naam en een achter­naam en dat vin­den we de nor­maal­ste zaak van de wereld. Toch is dat niet alti­jd zo geweest. Nou ja, wel voor jou en mij, maar niet voor de over­g­rootoud­ers van onze overgrootouders.

Je kent miss­chien wel het ver­haal dat het alle­maal de schuld is van Napoleon. We had­den hier in Ned­er­land, zo gaat deze ver­sie, alle­maal geen achter­naam tot die oude Nap­pie hier huis kwam houden en ons ver­plichtte om er een te kiezen. Hele­maal bez­i­j­den de waarheid is dit niet, maar het ligt wel iets genuanceerder.

Aan het begin van de negen­tiende eeuw – want daar hebben we het over – had­den de meeste inwon­ers van wat we nu Ned­er­land noe­men wel degelijk een achter­naam. Dat was soms een fam­i­lien­aam, maar soms ook een patron­iem. Daar­bij wordt je achter­naam gevor­md uit de naam van je vad­er. Als je vad­er Pieter heet en jij Bert, dan ben jij dus Bert Pieter­sz (kort voor Pieterszoon).

Mensen wer­den ook benoemd op basis van hun beroep of bij­naam. Je was dan Jan de Bakker of Henk de Grote. Maar je kon je naam ook ontle­nen aan de plek waar je van­daan kwam, zek­er als je was gemi­greerd naar een andere woon­plaats of een ander deel van het land. Denk dan aan namen als De Waal.

Deze namen waren dus eigen­lijk meer “benamin­gen”: je achter­naam was gewoon hoe je genoemd werd.

Wat er veran­derde in de napoleon­tis­che tijd is de invo­er­ing van de Burg­er­lijke Stand. Om pre­cies te zijn, voor Ned­er­land: in 1811. Toen wer­den al die benamin­gen voor het eerst opgetek­end in een offi­cieel reg­is­ter. En sinds­di­en zijn ze dus ook maar bit­ter weinig veran­derd. Als Jan de Bakker een zoon kreeg die schilder werd, dan heette die toch nog De Bakker. En andersom.

Dit lev­ert aller­lei leuke kro­nkels op. Na een beet­je snuffe­len op inter­net vond ik al een huis­arts die Porti­er heet, een tan­darts die Advo­caat heet en een advo­caat die Brouw­er heet. En er is natu­urlijk ook nog een wat bek­endere Advo­caat, maar die is voetbalcoach.

Er zijn natu­urlijk aller­lei andere opmerke­lijke com­bi­naties van achter­naam en beroep. Denk aan de man die jaren­lang geregeld op tv kwam als voorzit­ter van de Verenig­ing Ned­er­landse Ver­keersvliegers, Ben­no Bak­steen. Zie dan maar eens een glim­lach te onder­drukken. Of aan Emiel Aardew­erk, die bij Tussen Kun­st & Kitsch zijn deskundi­ge licht laat schi­j­nen op, juist ja, zil­ver­w­erk. En ten slotte is er een bek­ende Britse gynae­coloog met de naam John Studd. Gnif­fel, gnif­fel. Zoi­ets verzin je niet… Wat is taal toch leuk.