De taalterm van deze week, metroniem, houdt erg van zijn ouders – maar toch het meest van zijn moeder. Daar is hij ook trots op, maar meestal laat hij dat niet meteen blijken. Als hij zich voorstelt, dan laat hij heel subtiel doorschemeren dat hij een “zoon van” is, want wie is er nou niet dol op zijn mama?
Definitie
Een metroniem of moedersnaam of metronymicum is een familienaam die afgeleid is van voornaam van de moeder van naamdrager.
De letterlijke betekenis van een metroniem is dus: “kind-van-[moedersnaam]”. Metroniemen zijn meestal gaandeweg verbasterd of van vorm veranderd, zodat de link met de moedersnaam niet meer goed zichtbaar is.
Een uitzondering daarop in Europa is IJsland, waar achternamen nog steeds gemaakt worden op basis van de voornaam van een ouder. Traditioneel was dat altijd de vader, maar sinds kort kan dat ook op basis van de moedersnaam.
Voorbeelden
Dit zijn enkele metronieme achternamen, met de vrouwenvoornaam waar ze van zijn afgeleid:
- Keunen of Coenen (van Cunera/Cunegonde)
- Beelen of Belen (van Isabel/Isabelle)
- Neeskes of Neeskens (van Agnes)
- Truyens (van Geertruida)
- Aafjes of Aagtjens (van Aafje)
- Verellen (van Ellen)
- Bijl of Bijls (in veel variante spellingen, als verkorting van Belia/Bilia, van Sibylla of Amabilia)
- Mariën (van Maria)
- Jut of Jutte (van Judith)
Etymologie
Deze taalterm is gemaakt met Latijnse ingrediënten:
- mater (moeder) + nomen (naam)
Weetje
Er zijn ook achternamen die een vadersvoornaam bevatten – veel meer zelfs! Deze heten patroniemen en je leest er alles over in deze Taalterm van de week.
Bonus-weetje
Nog even terug naar IJsland. Stel, je hebt een koppel met de voornamen Jón en Helga. Ze krijgen twee kinderen: een zoon, Ólafur, en een dochter, Harpa.
Als ze kiezen voor metroniemen, dan heten hun kinderen voluit Ólafur Helguson en Harpa Helgudóttir (“zoon van Helga” en “dochter van Helga”).
Maar als ze kiezen voor patroniemen, dan heten hun kinderen anders: Ólafur Jónson en Harpa Jónsdóttir (“zoon van Jón” en “dochter van Jón”).
Sinds 2019 is het voor mensen met een non-binaire genderidentiteit ook mogelijk om de toevoegingen -son(mannelijk) en -dóttir (vrouwelijk) te omzeilen en te kiezen voor het genderneutrale -bur. In zo’n scenario zouden de kinderen van Jón en Helga hun naam kunnen laten veranderen in de metroniemen Ólafur Helgubur en Harpa Helgubur (“non-binair kind van Helga”) of in de patroniemen Ólafur Jónsbur en Harpa Jónsbur (“non-binair kind van Jón”.