Taalterm: Contradictio in terminis

De taal­term van deze week, con­tra­dic­tio in ter­min­is, heeft niet hele­maal goed opgelet. Wat hij zegt is een beet­je onzin­nig – of juist niet? Dat hangt ervan af of hij zijn “fout­je” expres maakt of niet.

Definitie

Een con­tra­dic­tio in ter­min­is is een stelling waarin twee of meer ele­menten zit­ten die elka­ar tegen­spreken. Dat kan een woord zijn of een korte frase, maar ook een hele zin.

In veel gevallen kun je een con­tra­dic­tio in ter­min­is als een (denk)fout zien, maar dat hoeft niet. Het gebruik van zo’n inwendi­ge tegen­spraak kan ook juist tot denken aanzetten of een rhetorisch of poëtisch effect hebben, zoals in “hij luis­ter­de naar de stilte”.

Voorbeelden

• Voor veel mensen is de term ‘een goede Nazi’ een con­tra­dic­tio in ter­min­is.
• Dit voors­tel is een kleine ramp voor onze planning.
• De min­is­ter wil snel een rap­port zien met een grondi­ge analyse van de problemen.

Etymologie

Deze term komt regel­recht uit het Latijn:

• con­tra­dic­tio (tegen­spraak) + in + ter­min­is (ter­men)

Oftewel: de ter­men (bouw­ste­nen) van een uit­spraak, bew­er­ing of redener­ing spreken elka­ar tegen.

Weetje

Je hebt al eerder ken­nis­ge­maakt het de oxy­moron. De over­lap tussen deze twee taal­ter­men is groot. Eigen­lijk ís een oxy­moron een con­tra­dic­tio in ter­min­is, maar dan wel een die opzettelijk, als sti­jl­figu­ur, gebruikt wordt om een bepaald effect te krijgen.