Appeltjes van… narangi?

Het woord oran­je heeft voor de gemid­delde Ned­er­lan­der een posi­tieve con­no­tatie, want de kleur oran­je is voor Hol­lan­ders een bli­je kleur. Je moet toe­val­lig een zuur­pruim tre­f­fen die en een hekel heeft aan het Ned­er­lands elf­tal en een over­tu­igd repub­likein is, wil hij oran­je lelijk vinden.

Oran­je, dat is de kleur van onze voet­bal­trots en van ons konin­klijk huis, dat zelfs het Huis van Oran­je Nas­sau heet. Kor­tom, oran­je geeft de Ned­er­lan­der het gevoel thuis te zijn. Toch is hij maar een paar gedacht­e­spronget­jes ver­wi­jderd van het Verre Oosten.

Sinaasappeltje

Om te snap­pen hoe dat zit, moet je eerst even op bezoek bij het Engels. Daar is deze link namelijk net­jes in één woord ver­pakt. Het zal je niet ver­bazen: dat woord is orange. Orange betekent “oran­je”, maar het betekent ook “sinaas­ap­pel”.

Waar komt dit woord vandaan?

De naam van de kleur is afgeleid van de vrucht, dus dat is de plek om te begin­nen. Sinaas­ap­pels komen waarschi­jn­lijk oor­spronke­lijk uit het noor­den van India. De naam van de vrucht in het Hin­di, naran­gi, ver­plaat­ste zich via het Perzisch (narang) naar het Ara­bisch, waar het woord voor sinaas­ap­pel naranj is. (Het Spaanse woord voor sinaas­ap­pel is nog steeds naran­ja.)

Op naar de o

Je herkent het woord oran­je al wel in deze woor­den, maar over­al zie je een n aan het begin staan. Er zijn twee mogelijke verk­larin­gen voor het ver­schi­j­nen van de o op die plek.

De eerste is dat die o er op een wel heel toe­val­lige manier in is gekomen. Een van de belan­grijk­ste door­vo­er- en han­dels­cen­tra voor sinaas­ap­pels in Europa was namelijk de Franse streek Orange. Dat leek wel ver­dacht veel op dat malle Ara­bis­che woord, en de ver­war­ring van die twee was al snel een feit. Zo ontstond in het Frans de term orenge, die lat­er uit­groei­de tot pomme d’orange of gewoon orange. Daarin zie je de appel (pomme) uit het Ned­er­landse sinaas­ap­pel al ver­schi­j­nen; de herkomst van het andere deel komt zo.

De tweede verk­lar­ing loopt heel anders en is wat tech­nis­ch­er. Die gaat ervan uit dat de n is weggevallen omdat hij niet opviel in com­bi­natie met een onbepaald lid­wo­ord. Het ver­schil tussen une narange en une arange is nauwelijks hoor­baar. Dit klopt mooi met mid­deleeuwse Lati­jnse woor­den voor sinaas­ap­pel zoals arangia en aran­tia. De kleur van sinaas­ap­pels werd vaak met goud geas­so­cieerd, en het Lati­jn kende ook het woord auran­tia, ontstaan uit een samen­trekking van aran­tia met aurum, goud. De asso­ci­atie van goud met sinaas­ap­pels lev­ert in het Frans de com­bi­natie op van or en arange, en ziedaar: orange.

Laatste halte: China

En dan nu dat Ned­er­landse voor­voegsel, sinaas-. Wie in een Engelse tekst wel eens iets gelezen heeft over de relatie tussen Chi­na en een ander land, is vast wel ter­men tegengekomen als Sino-Amer­i­can trade rela­tions of Sino-Euro­pean coop­er­a­tion. Dit “Sino-” duidt Chi­na aan en is afkom­stig van het Griekse woord voor dat land, Sinai.

Je vin­dt het­zelfde sino- ook in het Ned­er­lands terug in aller­lei woor­den, maar die gebruik je niet elke dag. Denk dan aan Sino-Tibetaans (een taal­fam­i­lie), sinoloog (een Chi­na-deskundi­ge) en sinofiel (een China-liefhebber).

En wat zijn “sinaas+appels” anders dan… appels uit China?

Met dit alles in het achter­hoofd is het een kleine stap van de appelt­jes uit Chi­na naar de appelt­jes van oran­je uit het bek­ende lied­je. “Appelt­jes van oran­je” zijn dan ook gewoon sinaasappels.

Dus als je ooit nog een Chi­nees the­mafeest wilt geven, hoef je je niet te beperken tot eet­stok­jes, pekingeend, haaien­vin­nen­soep en Shang­hai-noten, maar kun je ook met een gerust hart een pak Appelsien­t­je op tafel zetten.