De titel van de vorige Taaleidoscoop verraadde het al een beetje: we hebben een fijn Grieks voorvoegsel voor “onder” (hypo-), maar ook een dat uit het Latijn komt. Die Romeinen mogen dan rare jongens geweest zijn, volgens Obelix, maar ze hebben ons wel sub- gegeven, dat – net als Jupiter voor Zeus en Venus voor Aphrodite – niet onderdoet voor zijn hellenistische evenknie.
Sub- betekent “onder” of “lager” in woorden als subcategorie, subprime (dat schijnt iets met hypotheken te maken te hebben) en subject (letterlijk: onderwerp).
Net zoals hypo- een medeplichtige heeft in hyper-, zo heeft ook sub- een kompaan die “boven” of “hoger” betekent: super-. Denk daarbij aan woorden als supersonisch (met een snelheid hoger dan die van het geluid) of supervisie (letterlijk: een blik van boven, toezicht). Maar super- heeft zich vooral genesteld in de betekenis van “zeer groot” of “in hoge mate”. De woordenlijst die dat oplevert is schier eindeloos: van supermarkt tot supernova, van supersnel tot superbenzine. Ten slotte wordt super-, in een nog verder afgeleide betekenis, ook gebruikt om aan te geven dat iets van zeer goede kwaliteit is, of heel aantrekkelijk, zoals in superfilm of superauto.
Overigens heeft super- een bijzondere twee-eiige tweeling die “uitstijgend boven het niveau van” betekent, en dat is supra-.Voorbeeldje: De kredietcrisis is een supranationaal probleem.
Nog even terug naar sub-. Je kent vast wel het woordje subliminaal, dat meestal gebruikt wordt in de zin van “zo dat je het eigenlijk niet doorhebt”. Subliminale reclame, bijvoorbeeld, is reclame waarin (vermeende) “verstopte” beelden zitten die stiekem een geheime boodschap overdragen, zoals een naakte dame in de ijsklontjes in een glas whisky. Daarover straks meer, maar eerst dit.
Sub- is onder, dat wist je al. Maar wat is dat liminaal dan? Welnu, in het Latijn is een limen of limin een drempel of, bij uitbreiding, en latei: de dwarsbalk die de muur boven een deur of raam ondersteunt. Iets wat subliminaal is, speelt zich dus af “onder de drempel” – in dit geval onder de grens van het bewuste of het waarneembare. Het woord subliminaal dateert overigens pas uit de negentiende eeuw, toen het idee post begon te vatten (denk aan Freud) dat de mens zich lang niet van álles bewust is wat zich onder zijn hersenpan afspeelt.
Nog even terug naar die ijsklontjes. Het wodkamerk Absolut maakte in 1989 een advertentie waarin ze de draak staken met de bezorgdheid rond subliminale reclame. Zie jij de geheime boodschap?