Als iets plaatsvindt of is opgezet “zoals een systeem”, dan kom je al snel uit op woorden als systematisch en systemisch. Toch zijn deze twee termen niet onderling uitwisselbaar. Wat betekenen ze precies en wanneer kies je voor welke vorm? We leggen het uit!
Waar hebben we het over?
Als woorden van een andere, onderliggende term zijn afgeleid, is het altijd even opletten welke wending het nieuwe woord daaraan geeft.
Betekenis en gebruik
De woorden systematisch en systemisch hebben beide betrekking op een systeem. Maar de manier waarop verschilt:
- Systematisch betekent: “volgens een ordelijk systeem”, “op een samenhangende manier”.
- Systemisch betekent: “aanwezig of werkzaam in het hele systeem”, “kenmerkend voor het gehele systeem”.
Voorbeelden
- De boeken in een bibliotheek zijn systematisch gerangschikt.
- We moeten dit probleem systematisch aanpakken.
- Steeds meer mensen erkennen het systemische racisme in de samenleving.
- Bij sommige vormen van kanker is een systemische aanpak de enige optie.
Even opletten
Je zag het al aan het laatste voorbeeld: het woord systemisch komt geregeld voor in een medische context. De geeft dan aan dat een ingreep, uitwerking of behandeling niet alleen effect heeft op een bepaald orgaan, of een bepaald deel van het lichaam, maar op het hele lichaam.
Denk bijvoorbeeld aan het verschil tussen een lokale verdoving bij de tandarts en de totale anesthesie bij een longoperatie. In het eerste geval is het effect niet systemisch, in het tweede geval wel.
Weetje
Het bronwoord systeem voert terug op het Latijn (systema, “systeem”, “ordening”), en verder op het Grieks (systema, “samengesteld geheel”). De bestanddelen betekenen letterlijk “op een ordelijke manier samenvoegen”: syn- (samen) + histanai (tot stand brengen).
De moderne betekenis van “een geheel van samenhangende ideeën, feiten of onderdelen” is pas eeuwen later, in de 17e eeuw, ontstaan.