We hebben nog maar net orkaan Harvey gehad, die in Texas veel schade heeft veroorzaakt. En nu staat Irma alweer te trappelen om zich te laten gelden in het Caribisch gebied. De beginletters van die orkaannamen, H en I, zijn in het alfabet opeenvolgend – en dat is niet toevallig.
Hoera, een tropische storm!
We zijn het gewend om baby’s namen te geven. Maar mensen geven al millennia ook namen aan allerlei andere zaken, zoals landen en steden, bergen en rivieren, gebouwen en straten, producten en bedrijven. En zo kan je nog wel even doorgaan.
In veel gevallen zijn dat een ander soort namen dan we voor mensen reserveren. Een naam als “Empire State Building” of “Kriterion” zul je niet snel aan een baby geven. En een naam als “Anita” of “Wouter” zul je niet snel aan een bergketen of een stadsplein geven. Maar we geven wel degelijk persoonsnamen aan niet-mensen, denk bijvoorbeeld maar aan huisdieren en boten.

Grote tropische stormen kregen van oudsher vaak ook namen, maar de naamgeving was lang niet gestandaardiseerd. Ze werden bijvoorbeeld vernoemd naar een plaats of een heilige, als de storm aan land kwam op die plaats of op de naamdag van die heilige.
De conventie om tropische stormen een persoonsnaam te geven is vrij recent. Dat gebeurde voor het eerst door de Australische meteoroloog Clement Wragge, in de periode 1887–1907. Maar internationaal vond dit geen navolging, en Wragges idee verdween in een la totdat er na de Tweede Wereldoorlog – een halve eeuw later dus – een wereldwijd systeem van weercentra werd opgezet om tijdig te waarschuwen als zich een potentieel gevaarlijke storm ontwikkelde.
In eerste instantie kregen alle stormen vrouwennamen. Gaandeweg werd dat steeds meer gezien als vrouwonvriendelijk, en sinds eind jaren zeventig maakt het systeem gebruik van een afwisseling van mannen- en vrouwennamen.
Wie kiest de naam?
Er zijn wereldwijd elf officiële weercentra die tropische stormen volgen. Ze hebben allemaal hun eigen beleid, maar de basisregel is: als een storm eenmaal krachtig genoeg is om echt gevaarlijk te worden, krijgt hij een naam.
Die namen worden al jaren van tevoren vastgelegd en zelfs gerecycled. Stormen die geen grote schade veroorzaken, zijn al snel weer vergeten, en dan mag het weercentrum de naam enkele jaren later opnieuw toewijzen aan een nieuwe orkaan, cycloon of tyfoon. De namen van stormen die wel grote schade teweegbrengen, worden uit de roulatie gehaald. Je zult bijvoorbeeld dus nooit meer een Noord-Atlantische orkaan tegenkomen met de naam Katrina (2005), Sandy (2012) of Matthew (2016).

In datzelfde Noord-Atlantische gebied is de National Hurricane Center in Miami verantwoordelijk voor de naamgeving. Zij hebben al namen klaarliggen voor alle orkaanseizoenen tot en met 2022. Voor 2017 is de lijst:
Arlene, Bret, Cindy, Don, Emily, Franklin, Gert, Harvey, Irma, Jose, Katia, Lee, Maria, Nate, Ophelia, Philippe, Rina, Sean, Tammy, Vince en Whitney
Je ziet het al: daar heb je Harvey en Irma! Netjes alfabetisch in de rij. De volgende tropische storm in dat gebied zal dus “Jose” heten. Houd het nieuws in de gaten.
Orkaan, cycloon, tyfoon
We hebben het hier over weersystemen die strikt genomen (sub)tropische cyclonen heten.
De conventie in de naamgeving is dat we zulke stormen een orkaan noemen als hij ontstaat boven het noordelijk deel van de Atlantische oceaan of het noord-oostelijk deel van de Grote Oceaan, en een tyfoon als hij ontstaat in het westelijk deel van de Grote Oceaan; ontstaat de storm boven de Indische Oceaan of het zuidelijk deel van de Atlantische of Grote Oceaan, dan noemen we hem een cycloon.

Maar let op! Deze verdeling in orkaan-tyfoon-cycloon is niet in steen gehouwen. In de Nederlandse volksmond is orkaan verreweg de meest gangbare term.
Van de drie woorden is cycloon de meest technische. Deze benaming is afgeleid van de term cyclonale circulatie: het effect dat door de draaiing van de aarde lagedrukgebieden op het noordelijk halfrond tegen de klok in draaien, en op het zuidelijk halfrond met de klok mee. Je herkent hierin woorden als cyclus en recycle, die ook te maken hebben met een draaiing of wenteling.
Tyfoon is verwant aan het Griekse woord typhon, dat “wervelwind” betekent. In de Griekse mythologie was Typhon een reus die de vader was van alle winden. Deze term is waarschijnlijk familie van het woord tufan, dat voorkomt in het Arabisch, Perzisch en Hindi en “grote storm” betekent. Europese zeelieden hebben dit woord mogelijk opgepikt van hun Arabische vakgenoten.
Het woord orkaan hebben we overgenomen van het Spaanse huracán. De Spanjaarden, op hun beurt, hebben deze term weer geleerd van de oorspronkelijke bewoners van het Caribisch gebied of Zuid-Amerika. Die spraken verschillende talen die aan elkaar verwant waren en collectief de Arawaktalen genoemd worden. We weten niet precies welk Arawak-woord de bron is geweest voor huracán.