Woorden zijn net dieren. En dieren heb je in alle soorten en maten, variërend van heel mooi tot heel lelijk. Vaak hebben we dan een voorkeur voor dieren die je mooi vindt. De koninklijke leeuw, de kleurrijke papegaai, de sierlijke giraffe en ga zo maar door.
Maar laten we eerlijk zijn. Er schuilt ook een gemeen soort genoegen in het kijken naar beesten die echt goed lelijk zijn. Sommige apen zijn daar heel geschikt voor, zoals de zwarte kuifmakaak. Maar veel reptielen, insecten en spinachtigen voldoen ook heel aardig; zie de roodknievogelspin.
Je ziet zo’n beest, het laatste waar je aan denkt is “die ga ik even gezellig knuffelen” – en tegelijkertijd voel je een gek soort bewondering. Want zo’n lelijk beest bestaat toch maar, net zo levend als jij. In de grote overlevingsdans van de evolutie hebben jij en die makaak het tot dusver allebei toch maar weten te rooien.
De blobvis spant misschien wel de kroon:
Taallelijkerds
Ook in taal heb je schoonheden en lelijkerds. Mooie boeken, stomme boeken. Melodieuze zinnen, hakketakzinnen. Prachtige woorden en foeilelijke woorden.
Voor die laatste categorie zou je een soort lelijkheidswedstrijd kunnen houden, een omgekeerde Miss-verkiezing. Dus: op zoek naar het meest onooglijke woord van de Nederlandse taal. Iedereen heeft zo zijn eigen favorieten, natuurlijk, maar dit is een voorschotje.
Lelijke woorden zijn vaak woorden die kunstmatig gefabriceerd zijn, die niet op een natuurlijke manier gegroeid zijn. Het zijn woorden waar op een bepaald moment een of andere commissie een besluit over heeft genomen.
De finalisten
Na de voorselectie (die alleen bestond uit wat bladeren in woordenboeken, andere taalboekjes en de media) blijven er in deze wedstrijd drie finalisten over; het zijn alle drie voltooide deelwoorden. En wel voor de werkwoorden deleten, updaten en e‑mailen.
Dat zijn woorden die het Nederlands uit het Engels overgenomen heeft, en waar zich dus inderdaad een commissie over heeft moeten buigen. Dit is wat ze ervan gebakken hebben:
- Hij heeft gedeletet.
- Hij heeft geüpdatet.
- Hij heeft ge-e-maild.
Het zijn geen woorden die je even gezellig wilt knuffelen.
Gedeletet, geüpdatet, ge-e-maild… Het is de officiële spelling – kijk maar in de woordenlijsten – maar wat een gedrochten! En dan het moeilijkste: wie is de winnaar?
De eerste twee maken zich onsterfelijk belachelijk met die rare t aan het eind, die niemand uitspreekt. De middelste heeft ook nog een fikse pukkel in de vorm van een trema dat in het origineel nergens te vinden is (in het Engels al helemaal niet). En de laatste heeft een e die er tussen twee streepjes een beetje verloren bij hangt.
De enige die twee misvormingen heeft is geüpdatet; ziedaar dus onze lelijkheidskoning.
Hoewel…
Laten we er nog en schepje bovenop doen. Je kunt voltooid deelwoorden namelijk ook verbuigen met een extra -e alsof het bijvoeglijke naamwoorden waren. Denk bijvoorbeeld aan “de gemaakte plannen”.
Wat gebeurt er dan met onze finalisten? Bij ge-e-maild krijg je bijvoorbeeld “de ge-e-mailde bestanden”; dat is nog steeds niet fraai, maar de verbuiging past bij je taalgevoel. Heel anders is dat met gedeletet en geüpdatet. Die krijgen ook “gewoon” een extra -e erbij, maar het resultaat druist nog meer tegen de taalintuïtie in dan eerst:
- Het gedeletete bestand is helaas niet meer te herstellen.
- Waarom hebben we de geüpdatete software nog niet uitgerold?
Let op: de uitspraak van deze woorden is dus [ge-die-LIE-te] en [ge-up-DEE-te]. Je moet echt je best doen om de uitspraak [ge-die-LIE-te-te] en [ge-up-DEE-te-te] weg te denken.
Vandaar, met stip en een wild card op de gedeelde eerste plaats: deze twee taalgedrochten. De geüpdatete spelling van deze vervoegingen hoort misschien beter thuis in de bak van gedeletete taalvernieuwingen. Wat jij?
Hoe verder?
Voor de blobvis en zijn lelijke collega’s kun je nog het nodige respect opbrengen, omdat ze het met succes overleefd hebben, al die eeuwen natuurlijke selectie. Maar onze prijswinnaars mogen dat genoegen niet smaken. Ze zijn als een soort monster van Frankenstein uit iemands reageerbuis komen vallen, en ze zien er niet erg levensvatbaar uit.
Wat je het beste kunt doen is deze Quasimodo’s gewoon boycotten door je zinnen zo te schrijven dat je ze omzeilt. Bijvoorbeeld:
- Van de gedeletete presentatie was gelukkig een back-up gemaakt.
→ Van de gewiste presentatie was gelukkig een back-up gemaakt. - Ons geüpdatete fitnessprogramma is extra effectief.
→ Ons vernieuwde fitnessprogramma is extra effectief.
Zo, probleem opgelost. En geef de kuifmakaak nog maar een lekker stuk fruit, want die heeft het wel verdiend. Wat eet een blobvis eigenlijk?