Taaleidoscoop • Archief: Woorden en uitdrukkingen • Pagina 22 van 24

Less is more

Er wordt wel eens gezegd dat de grootste wetenschappelijke ontdekkingen niet begeleid worden, zoals het cliché wil, door een luid “Eureka!”, maar juist door een eenvoudig “Hé, dat is raar…”

Hoe het ook zij, ook minder belangwekkende openbaringen worden vaak voorafgegaan door – als de wereld een stripverhaal was – een tekstballonnetje met alleen een vraagteken erin. Ik had er een boven mijn hoofd hangen toen ik een paar dagen geleden naar het woord zeemeermin keek.

Zeemeermin. Zee-meer-min. Zee-meer-min. Meer. Dat meer, dat bracht mij, min of meer, van mijn stuk. Daar zit, zogezegd, meer achter, dacht ik. Want ik dacht ook meteen aan het Engelse woord mermaid. Niet “sea-mermaid” of zoiets, maar gewoon mermaid. Mer-maid. Mer-maid. Mer, meer. Zoals in het Franse la mer, de zee. Of zoals in het Duitse das Meer, de zee. En die min, zo redeneerde ik, dat is gewoon een vrouw, zoals in het Engelse maid meid betekent, en het Nederlandse min zoogvrouw.

Het vraagteken werd een uitroepteken.

Verder lezen Less is more

Dikke dame

Het is alweer een tijd geleden, maar ik herinner het me nog als de dag van gisteren. Ik sprak met een collega over idiomen. Dat zijn uitdrukkingen zoals “hij heeft het achter de ellebogen”, waarbij het hele gezegde iets anders betekent dan de letterlijke betekenis van de woorden erin.

Deze collega was een Amerikaanse, en sprak voortreffelijk Nederlands. Zij had een speels theorietje dat die gekke Nederlanders een soort onderbewuste stankfixatie hadden, want twee van haar favoriete Nederlandse idiomen hadden daarmee te maken. Dat waren: iemand een poepie laten ruiken en hij stinkt een uur in de wind.

Ik kan me goed voorstellen dat dit haar vermakelijk in de oren klonk, want idiomen in een andere taal klinken vaak in eerste instantie heel raar. Als je een Fransman hoort zeggen dat je “handen en voeten moet doen” om een probleem om te lossen (faire des pieds et des mains), dan snap je misschien best wel dat dat hemel en aarde bewegen betekent, maar het is toch ook koddig.

Verder lezen Dikke dame

Eénnachtsstandje

Het is hopeloos. Ik weet dat ik geen schijn van kans heb. Er zijn mensen die het doen met de gedrevenheid van een kruisvaarder, en die bakken er al niks van. Maar ik doe het alleen voor de lol, dus ik ben al bij voorbaat gedoemd om roemloos ten onder te gaan.

Waar ik het over heb is: het verzinnen van “echt” Nederlandse alternatieven voor populaire Engelse woorden en uitdrukkingen die het Nederlands komen verrijken (of verpesten, het is maar hoe je ernaar kijkt).

Aan het ene eind van het spectrum heb je woorden waarvan zelfs de die-hard Engels-haters zullen toegeven dat ze inmiddels “Nederlands” geworden zijn. Je hebt je favoriete soap gemist omdat je aan je computer zat te werken. Niet “televisiefeuilleton” en “rekenaar” of iets dergelijks. Aan het andere eind, als iemand zegt dat hij het rijden op zijn nieuwe bike een hele aparte experience vond, dan zullen de meeste toehoorders denken: waarom zegt hij niet gewoon “fiets” en “ervaring”? Maar daartussenin zit een groot grijs gebied. Is het printen of uitdraaien? Is het monitor of beeldscherm? Is het thriller of spannend boek?

Verder lezen

Feuteren

Je hebt van die woorden waarvan de uitspraak niet voor de hand ligt. Het geinige daaraan is: je kunt naar twee kanten toe een uitglijder maken. Eén: je spreekt het woord onterecht uit zoals het geschreven staat (“frie-tus” in plaats van “friet” voor frites). Twee: je schrijft het woord onterecht zoals het uitgesproken wordt (“sjek” in plaats van shag).

Hoe fraai dan die flashback die ik onlangs kreeg bij het kijken naar een Amerikaanse film op tv. Ik werd in een instant-tijdmachine teruggevoerd naar een leslokaal in het St.-Vituscollege in Bussum, anno jaren tachtig. Daar stond een klasgenoot een spreekbeurt te houden over ontgroeningen bij het studentencorps.

Er ontstond een wat lacherig soort onzekerheid bij de rest van de klas, want deze medescholier beweerde zonder blikken of blozen (dachten we) dat de nieuwe lichting corpsleden – de te ontgroenen groentjes dus – “voeten” heetten. Voeten dit, voeten dat; gniffel, gniffel in de klas. Nee, legde hij uit, toen hij het gegiebel bemerkte, het is “foeten”, met een f. Dat is een raar woord, maar zo heten die lui nou eenmaal.

Verder lezen Feuteren

Ambassawattes?

Inflatie is een bekend – en gevreesd – economisch fenomeen waarbij geld minder waard wordt naarmate de tijd verstrijkt. Een daarvan afgeleide term, op het gebied van taal, is betekenisinflatie. Als een woord lijdt aan betekenisinflatie, wordt het steeds vaker te pas en te onpas gebruikt, waardoor de oorspronkelijke, kernachtige betekenis aan kracht verliest.

Een van mijn favoriete, betreurde slachtoffers van betekenisontwaarding is uniek. Dat betekent voor veel mensen al lang niet meer “enig in zijn soort”, en wordt nu meestal gebruikt als synoniem voor bijzonder en speciaal. Met het EK in volle gang zie je nu her en der leuke, knaloranje, en in massale hoeveelheden geproduceerde “unieke T‑shirts”. Ja, ja.

"Unieke opdruk"... écht? — “Unieke opdruk”… écht?

Een ander woord dat danig verwaterd is, is ambassadeur. Toen de wereld nog jong en fris was, was een ambassadeur een man of vrouw van enige betekenis, een gevolmachtigd gezant, een diplomatiek zaakgelastigde. Maar vandaag de dag is elke bekende Nederlander die ook maar een béétje impresario heeft ook “ambassadeur”.

Verder lezen Ambassawattes?

Monster

Dit verhaal eindigt met een pauw, maar het begint in het oude, mythologische Griekenland met een nimf. Daar waren er nogal wat van, en het gaat nu om de nimf Io, die behoorde tot de entourage van de godin Hera.

jupiter-io — Jupiter en Io (Corregio, c.1531)

Nu moet Io een mooi meisje geweest zijn, want niemand minder dan Hera’s echtgenoot Zeus – je weet wel, de oppergod – werd smoorverliefd op haar. Dat heb je, hè, met nimfen. Zeus had goede reden om te denken dat Hera achterdochtig zou zijn, want hij hield er nogal wat vriendinnetjes op na. Om te voorkomen dat Hera achter zijn avontuurtje met Io zou komen, vermomde hij zich als een wolk, zodat ze niet gezien konden worden. (Het heeft zo zijn voordelen om oppergod te zijn.)

Maar Hera was niet op haar achterhoofd gevallen, en dook snel die wolk in om te zien wat daar gebeurde. Zeus, die geen zin had in nog een ruzie, veranderde Io snel in een vaars (een jonge koe), en deed alsof er niets aan de hand was. Maar Hera wist wel beter, en om Zeus te pesten nam ze de vaars Io meteen aan, als geschenk. Dank je wel, Zeus. Hera bond Io vast aan een olijfboom en beval een van haar dienaren, een monster met de naam Argus (een reus met honderd ogen), om haar te bewaken.

Verder lezen Monster