Het nieuwe zwart

Vorige week heb je al gezien wie de Goten waren, en je las ook dat hun beschav­ing al meer dan een mil­len­ni­um geen rol van beteke­nis meer speelt. Maar je las ook dat ik vol­gens mijn zoon een “goth­ic” jas heb. Dat roept de vraag op: hoe hebben de Goten hun cul­turele uit­ster­ven ken­nelijk toch overleefd?

Het antwo­ord is: spot.

Want de term gotisch duikt, na het verd­wi­j­nen van de Goten, voor het eerst weer op in de kun­st. Toen Europa in de Renais­sance een bli­je heront­dekking meemaak­te van de klassieke oud­heid, von­den veel denkers dat de tussen­liggende peri­ode – de “Mid­del-eeuwen”, waarin het chris­ten­dom de belan­grijk­ste maatschap­pelijke fac­tor was – een tijd van intel­lectuele duis­ter­n­is was geweest.

Giorgio Vasari, "Zelfportret" (c1567)
Gior­gio Vasari, “Zelf­portret” (c1567)

De Ital­i­aanse archi­tect en kun­stschilder Gior­gio Vasari (1511−1574) was waarschi­jn­lijk de eerste die ver­wees naar de archi­tec­tu­ur van de voor­gaande eeuwen als “gotisch”. Hij bedoelde dat als beledig­ing: gotisch is “van de Goten”, bar­baars. (In die zin lijkt het ontstaan van deze term op dat van het woord van­dal­isme, waar de Taalei­doscoop al eerder naar keek.) Gotisch is trouwens niet de enige kun­st­term die begon als beledig­ing en lat­er gemeen­goed werd; denk bijvoor­beeld aan impres­sion­isme.

Intussen is ook gotisch als kun­sthis­torische term van alle nare bijs­maak ont­daan. Sterk­er nog, halver­wege de acht­tiende eeuw ontstond er een beweg­ing die de Neogotiek genoemd wordt, waar­bij men heel bewust leen­t­je­bu­ur speelde met de Mid­deleeuwse sti­jlen die eerder juist bespot wer­den. Dat begon met het lit­eraire genre van de Goth­ic nov­el, griezelver­halen waarin aller­lei magis­che, onverk­laar­bare gebeurtenis­sen een rol spe­len. De beweg­ing brei­d­de zich uit naar met name de archi­tec­tu­ur en bereik­te zijn top, opges­tuwd door de Romantiek, in de negen­tiende eeuw.

Verder lezen Het nieuwe zwart

Jas

Het kan raar lopen. Ik heb net een nieuwe, donker­bru­ine jas gekocht, en er nooit bij stilges­taan dat die me tot in Zuid-Zwe­den zou bren­gen. Maar toch is dat gebeurd. Want toen mijn jong­ste spruit (7 jaar) deze aan­winst zag, zei hij, oplet­tend als hij is: “Hé, je hebt een nieuwe jas!” Ik beaamde dat, complimen­teerde hem met zijn opmerkza­amheid, en vroeg wat hij ervan vond. Waarop hij zon­der aarze­len antwo­ordde: “Ja, leuk. Maar ik vind hem wel een beet­je gothic.”

Niet mijn jas
Niet mijn jas

Mijn bli­jd­schap over mijn nieuwe jack maakt onmid­del­lijk plaats voor een nog veel grotere vreugde. Goth­ic! Bij Odin en Thor, waar kwam dat ineens vandaan?

Als taalmin­nende vad­er ben ik alti­jd opge­to­gen als mijn kinderen een nieuw woord gebruiken. Soms zijn dat huis‑, tuin- en keuken­wo­or­den, en soms (scheld)woorden waar­van je de gebruik­sregels nog een beet­je voor ze moet nuanceren. Maar vaak zijn het ook onverwachte juweelt­jes als goth­ic.

Verder lezen Jas

Gevangenisuitbraak

Een tijd­je gele­den las ik in de krant een artikel over de iPhone. Het stuk ging erover dat mensen die de soft­ware op hun webtele­foon hack­en aller­lei veiligheidsrisico’s lopen. Dat is natu­urlijk machtig inter­es­sant, maar wat nog meer mijn aan­dacht trok, was een woord.

Want een gekraak­te iPhone werd in het artikel een “jail­breaked” toes­tel genoemd, inclusief aanhalingstekens.

Nou ken ik de Engelse term to jail­break wel. Het is een woord dat (bij­na?) exclusief gebruikt wordt in de beteke­nis die het ook in dit artikel heeft: het ille­gaal krak­en van de soft­ware op een iPhone of iPod touch, om zo het appa­raat “vrij” te lat­en uit de digi-gevan­ge­nis waarin fab­rikant Apple hem had opgesloten.

Alcatraz
Alca­traz

Het is een mooi neol­o­gisme. Het neemt de ele­menten uit de uit­drukking to break out of prison/jail en maakt er een nieuw werk­wo­ord van, met een nieuwe betekenis.

Verder lezen Gevan­genisuit­braak

Zeewier en zo

Als je wel eens bij de Japan­ner sushi hebt gegeten, is er een goede kans dat je ook van een hap­je zeewier­salade hebt genoten. En als je als kind eens een snee hebt opgelopen, is er een goede kans dat een oud­er of arts de wond heeft ontsmet met jodi­um. Au!

Jodium
Jodi­um

Wat die twee met elka­ar te mak­en hebben? Wel­nu, ga even met me mee naar Frankrijk, aan het begin van de negen­tiende eeuw. Dat was geen tijd van pais en vree, want het land was betrokken in menig mil­i­tair con­flict. Het was de tijd van de Napoleon­tis­che oorlogen.

Verder lezen Zeewier en zo

Oh Erik!

Gis­ter­avond berichtte het RTL Nieuws over de kli­maat­top in Kopen­hagen. In een van de bij­dra­gen vertelde cor­re­spon­dent Erik Mouthaan ons over ini­ti­atieven in de Amerikaanse staat Cal­i­for­nia om op groene energie over te stap­pen. Hij zei: “De toekomst van groene energie ziet er zo uit. Oké, het lijkt miss­chien een suf fontein­t­je, maar dit is een geis­er. Heet water dat uit de aarde omhoog spuit. En die kracht kun je harnassen.”

"Harnassen"...?
“Har­nassen”…?

Meteen zat ik rech­top op de bank. Wat?!? Ik dacht: Oh Erik, wat doe je me nou? Ik vind het fijn dat je me hele­maal vanu­it de Verenigde Stat­en vertelt over aller­lei inter­es­sante din­gen. Maar dit moet je niet doen…

“Har­nassen”?

Ik snap het wel hoor. Erik heeft vast gepraat met een of andere Cal­i­for­nische voor­lichter die hem iets vertelde in de trant van: “We can har­ness this geot­her­mal pow­er to cre­ate an ener­gy source for thou­sands of house­holds.” En onze Erik, de lieverd, dacht meteen dat die energie in het Ned­er­lands dus “gehar­nast” wordt. Oeps.

Verder lezen Oh Erik!

Even checken

Het is je vast wel eens overkomen. Je bent op een web­site en voert wat gegevens in of vraagt wat gegevens op. En voor­dat de site je verder toe­laat tot zijn inge­wan­den, vraagt hij je eerst nog even om een paar let­ters en cijfers te lezen en die weer in de tikken. Alleen zien die tekens eruit alsof ze net door een man­gel gehaald zijn.

Zoi­ets dus.

Die let­terkro­nkels, zo heb ik onlangs geleerd, hebben een naam. En het is nog een leuke naam ook: captcha.

Verder lezen Even check­en