Wat heeft een plank, een schap, gemeen met een Engels vaartuig, een ship? Nou… niks, sorry, maar de achtervoegsels -schap en -ship des te meer. Die zijn allebei afkomstig van een Oudgermaans woord voor “vormen” of “maken”. Ze zijn verwant aan het Nederlandse scheppen en het Engelse to shape. (Het Oud-Engelse woord voor “vormen” is dan ook scieppan, dat al bijna Nederlands lijkt. Maar dit terzijde.)
Landschap
Er zijn veel woorden waarin je deze achtervoegsels in beide talen tegenkomt, van vriendschap en friendship tot kampioenschap en championship. Maar er is één woord dat een wel heel bijzonder avontuur heeft beleefd. En dat woord is landschap, een door en door Nederlands woord. (Merkwaardig is dat eigenlijk, gezien het feit dat Nederland een land is dat nauwelijks in het oog springende landschappen heeft: alles is hier plat. Ik kan me moeilijk voorstellen dat er vaak iemand uit Zwitserland of Tibet naar de Hollandse polder zal komen om de glorieuze pracht van het lagelandenlandschap te bewonderen. Maar dit terzijde.)
Het Engels zag kennelijk wel wat in landschap, want het heeft dit kleine woordje al in de zestiende eeuw overgenomen. (Dus wat zitten wij nou te muggenziften over managementtrainee en awkward… Maar dit terzijde.) Het woord heeft echter bij het oversteken van het Kanaal een wonderlijke transformatie doorgemaakt. Omdat -ship de tegenhanger is van het Nederlandse -schap, zou je zeggen dat landschap in het Engels “landship” zou worden. Maar nee, het werd landscape.
Landscape
Landscape was in het Engels echt een buitenbeentje. Er was bijna geen ander woord te vinden dat op diezelfde vijf letters eindigde. (Escape is er eentje, maar dat komt uit een heel andere bron: het Latijn. Maar dit terzijde.) Omdat landschappen iets met het uiterlijk van het land te maken hebben, waren de eerste vier letters van landscape goed te verklaren voor een Engelsman. Maar het daaropvolgende -scape was geen Engels achtervoegsel, terwijl het toch echt als een suffix aanvoelde.
Het onvermijdelijke gebeurde, en -scape ging een eigen leven leiden: het ging zich gedragen als een achtervoegsel. Een mooi voorbeeld van back-formation.
Maar – tromgeroffel – dit Engelse -scape heeft niet dezelfde functie als het Nederlandse -schap. Het heeft in zich behouden de hele betekenis ‑landschap. Zo is een snowscape een sneeuwlandschap en een moonscape een maanlandschap. (De woorden “snowlandscape” en “moonlandscape” bestaat dan ook niet in het Engels. Maar dit terzijde.)
Seascape
Een heel bijzonder geval is het woord seascape. Dat is een term die in het Nederlands ronduit onmogelijk is, terwijl hij wel indirect van een Nederlands woord is afgeleid. “Zeelandschap” zou immers nogal duidelijk een oxymoron zijn: er is geen land op zee.
In het Nederlands moeten we het dus doen met zeegezicht of zeestuk, maar in het Engels is “land” uit de term verdwenen en kun je dus veilig seascape zeggen.
Metaforisch
In deze voorbeelden blijft de betekenis van het oorspronkelijke landscape nog vrij letterlijk behouden, maar er zijn ook prachtige metaforische combinaties gemaakt. Zo is er een softwarebedrijf dat Mindscape heet. En een bedrijf voor professionele audioapparatuur dat Soundscape heet. Een “geluidslandschap” en een “geesteslandschap”, het is bijna poëzie. Als je op je pc het web op ging, was lange geleden een goede kans dat je dat deed met een programma van, jawel, Netscape. Netlandschap dus.
En allemaal dankzij dat buitenbeentje -scape, dat eigenlijk als taalvervorming zijn carrière begonnen was. (De Netscape-browser is trouwens eind jaren negentig min of meer weggevaagd door Internet Explorer. Maar dit – nou ja, je snapt het wel.)