Er zijn van die lieden die een schaal die net uit de oven komt zo met hun blote handen oppakken en hem vrolijk glimlachend op tafel zetten. Een normaal mens waagt zich daar niet aan zonder een paar goede ovenwanten.
Iets dergelijks doet zich ook voor bij talige communicatie: sommige onderwerpen zijn too hot to handle. Daar heb je het liever niet over. Althans, niet zonder beschermende taalovenwanten.
Eufemisme
Je hebt natuurlijk van die onderwerpen die zó heet zijn dat we ze liever helemaal niet bespreken, en die blijven dan ook meestal netjes opgeborgen in een la. Dat zijn taboes. Er zijn ook onderwerpen waar niemand zich aan wil branden, maar waar je het zo nu en dan wel over moet hebben.
Gelukkig heeft elke taal een heel arsenaal aan effectieve hittebestendige wanten in de vorm van eufemismen.
Eufemismen zijn woorden en uitdrukkingen die je gebruikt om de betekenis van een pijnlijk of grof woord te verzachten, of om een gevoelig liggende term te vermijden.
Een paar voorbeelden
- In politieberichten spreekt men vaak over een “stoffelijk overschot” in plaats van over een lijk.
- Als je een huis koopt dat in een “redelijke staat van onderhoud” verkeert, dan weet je dat je de mouwen op moet stropen.
- Wie maandverband wil verkopen kan met “de zwaardere dagen” vermijden dat hij bepaalde lichaamssappen en delen van de vrouwelijke anatomie moet benoemen.
- Je kunt dames van boven de vijftig natuurlijk vertellen dat je een crème voor ze hebt die speciaal is gemaakt voor de oudere huid. Maar waarom zou je, als je het ook over “de rijpere huid” kunt hebben?
- Als je de woorden wc/toilet en poep omzeilen wilt, kun je terecht bij “het kleine kamertje” en “een grote boodschap”. En laten we eerlijk zijn: eigenlijk is zelfs “ontlasting” al een eufemisme.
Uitdaging
Er is in het Engels een hele familie eufemismen die allemaal één woord gemeen hebben, en dat woord is challenged. Het idee hierachter is dat je iemands beperkingen of tekortkomingen kunt weergeven als een uitdaging, en dat dat veel vriendelijker klinkt.
Hoe noem je iemand die klein van stuk is? Juist: vertically challenged. Dit is geen grap. Googel die term maar eens en je komt heel serieuze organisaties tegen die zich inzetten voor de belangen van de opdondertjes onder ons.
- Physically challenged een nette term voor iemand die gehandicapt is.
- Dom? Dan ben je intellectually challenged.
- Te breed om je middel? Nee, je bent geen dikzak, je bent horizontally challenged.
- Iemand die als dief en bedrieger door het leven gaat is morally challenged.
- En wat moet je met die collega die motivationally challenged is? Geef de luie donder een schop onder de kont.
- Tenzij die kont zo vet is dat de collega in kwestie ervan waggelt, want dan is hij ook nog gravitationally challenged.
Gevoelig
De meeste eufemismen hebben te maken met onderwerpen die maatschappelijk gevoelig kunnen liggen, zoals de dood, seks, ziektes, lichaamsfuncties of sociale positie. Maar er zijn ook eufemismen die zo gewoon zijn geworden dat je ze nauwelijks meer herkent.
Een prachtig voorbeeld is “moedermelk”. Is dat dan een eufemisme? Jazeker. Immers: alle melk is per definitie moedermelk, vraag het maar aan je biologieleraar. Koemelk, geitenmelk, paardenmelk, olifantenmelk – allemaal moedermelk. Vadermelk bestaat echt niet.
Wat wij “moedermelk” noemen is gewoon mensenmelk. Maar veel mensen willen er niet te vaak bij stilstaan dat de mens een dier is als alle andere dieren (of, in deze context: een zoogdier als alle andere zoogdieren), en dus vermijden we allemaal zorgvuldig het woord mensenmelk.
Of zou dat onder kannibalen anders liggen?