Taalterm: Stemhebbend

De taal­term van deze week, stemhebbend, houdt er niet van om stil in een hoek­je te gaan zit­ten. Als je wat te zeggen hebt, vin­dt hij, dan moet je dat ook doen. Dat hoeft niet met veel bom­barie en trompet­geschal, maar hij wil wel graag geho­ord worden. 

Definitie

Klanken in de spreek­taal zijn stemhebbend als je bij het uit­spreken ervan de stem­ban­den in beweg­ing brengt. Bij het uit­spreken van een stemhebbende klank moet je dus alti­jd lucht uit de lon­gen langs de stem­ban­den persen om deze tot trilling te brengen.

In een nauwe defin­i­tie slaat de term stemhebbend alleen op bepaalde medek­link­ers, omdat alle klink­ers per defin­i­tie stemhebbend zijn. In een wat bredere defin­i­tie wor­den ook alle klink­ers als stemhebbend beschouwd.

Voorbeelden

Als je de klink­ers meerekent, dan zijn bijvoor­beeld de [e] in pet, de [ee] in meel, de [a] in hal en de [oo] in brood stemhebbend. Ken­merk­end voor deze klink­erk­lanken is dat je ze kunt uitrekken: je kunt bijvoor­beeld “pèèèèèt” en “brooooood” zeggen.

Bij de stemhebbende medek­link­ers is dat anders. Dat zijn korte klanken waar­bij er een klein beet­je lucht langs de stem­ban­den gaat om ze “stem” te geven. Som­mige van deze klanken hebben ook een stem­loze tegen­hang­er. Die maak je op dezelfde plaats in de mond, maar dan zon­der de stem­ban­den te lat­en trillen. 

Dit zijn ze alle­maal op een rij:

Etymologie

De samen­stelling van deze taal­term is recht­toe rech­taan en behoeft weinig uitleg:

• stem (eigen­schap van een klank) + hebben (het bezit­ten van die eigenschap)

Weetje

Je kunt het ver­schil tussen stemhebbend en stem­loos makke­lijk ervaren. Houd je hand vlak voor je mond. Spreek nu eerst een losse [p]-klank uit en dan een [b]-klank. Voel je hoe bij de [b]-klank er een iets sterk­er lucht­stroom­p­je langs je vingers gaat? Dat is de lucht­stroom die de b en bed stemhebbend maakt en die de p in pet niet heeft.