De taalterm van deze week, pseudepigraaf, heeft een beetje een identiteitscrisis. Hij weet wel wie hij is, maar soms weet hij dat ook niet zo zeker meer; soms doet hij alsof hij iemand anders is, en dan weer vraagt hij zich af: ben ik het misschien toch? Helaas voor de pseudepigraaf: het juiste antwoord zal hem vaak altijd blijven ontgaan…
Definitie
Een pseudepigraaf is een tekst die aan iemand anders dan de auteur is toegeschreven. Met andere woorden: men zegt dat persoon A de schrijver is, maar eigenlijk is persoon B de auteur.
We hebben het dan meestal over teksten uit de oudheid, waarvan het soms moeilijk vast te stellen is wie de werkelijke schrijver was. Die verwarring kan op meerdere manieren ontstaan:
- De echte auteur was onbekend of onduidelijk, en historici dachten dat de tekst van de hand van persoon A was, terwijl uit later onderzoek blijkt dat hij toch door persoon B is geschreven.
- De echte auteur of auteurs van de tekst zijn niet meer te traceren, maar het document wordt gemakshalve toch toegeschreven aan één “schrijver”.
- De echte auteur wilde zijn tekst een groter bereik geven door net te doen alsof hij door iemand geschreven was die veel beroemder was – een bekende heerser of filosoof bijvoorbeeld.
Pseudepigrafen kunnen dus te goeder en te kwader trouw ontstaan.
Voorbeelden
- In het Nieuwe Testament is de tekst van de vier evangeliën over de loop van meerdere eeuwen verzameld, bewerkt en samengesteld door talloze gelovigen. De vier teksten zelf wijzen ook geen auteur aan. Maar gemakshalve worden ze toegeschreven aan de evangelisten Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes.
- De Homerische hymnen vormen een verzameling lofliederen, geschreven tussen 650 en 400 v.Chr., die in de oudheid onterecht aan de dichter Homerus werden toegeschreven. Maar zelfs de bekende werken die vandaag nog steeds Homerus’ naam dragen – de Ilias en de Odyssee – zijn waarschijnlijk pseudepigrafen, omdat de schrijver die we “Homerus” noemen vermoedelijk niet één enkele auteur was.
Etymologie
Tekst
- pseudo– (van pseudes, “vals”) + epigraphe (naam, toeschrijving)
Weetje
De term pseudepigraaf komt ook voor de Bijbelwetenschap. Vaak verwijst het naar Joodse religieuze geschriften die zijn ontstaan in de periode rond het leven van Jezus (tussen pakweg 300 v.Chr. en 300 na Chr.) en die niet opgenomen zijn in de canon van de christelijke Bijbel.
En je zag hierboven al dat er meerdere andere Bijbelboeken zijn die aan één auteur worden toegeschreven, terwijl ze door verschillende of zelfs totaal andere mensen geschreven zijn.
Bonus-weetje
Een tekst die onder een pseudoniem is gepubliceerd is géén pseudepigraaf!