De taalterm van deze week, pentameter, heeft het helemaal in de vingers. Als hij Yahtzee speelt, rolt hij steevast allemaal vijven. Daarbij declameert hij als het even kan ook nog een stuk vijfsterrenpoëzie, want in gezelschap van de Bard wil hij graag laten zien wat hij kan.
Definitie
Een pentameter is een versregel met een metrum dat bestaat uit vijf opeenvolgende identieke versvoeten. Je kunt ook de term vijfvoeter tegenkomen.
Voorbeelden
Een dactylus is een versvoet die bestaat uit een beklemtoonde en dan twee onbeklemtoonde lettergrepen (DA-dum-dum). Dit is een voorbeeld van een dactylische pentameter (vijf dactylen achter elkaar):
- Zeventig zussen zien zaterdag zebra’s in zwembaden.
Zie je het patroon van de (allitererende) pentameter?
- ZEventig (1) ZUSsen zien (2) ZAterdag (3) ZEbra’s in (4) ZWEMbaden (5).
Nog een voorbeeld. Een jambe is een andere versvoet, en hij bestaat uit een onbeklemtoonde gevolgd door een beklemtoonde lettergreep (da-DUM). Een jambische pentameter bestaat dus uit vijf jamben achter elkaar:
- Een oorverdovend luide vuurwerkbom.
Hier is het metrum:
- een OOR-(1)-verDO-(2)-vend LUI-(3)-de VUUR-(4)-werkBOM (5).
Etymologie
De bron van deze taalterm ligt, via het Frans (pentametre) het Latijn (pentameter), uiteindelijk bij het Griekse pentametros:
- penta (vijf) + metron (poëtisch metrum)
Weetje
Veel van de gedichten van William Shakespeare zijn in jambisch pentameter geschreven. Denk aan zijn befaamde Sonnet 18, dat zo begint:
Shall I compare thee to a summer’s day?
Thou art more lovely and more temperate
Voel je het ritme van het metrum terwijl je het doorleest? Het hele gedicht is méér dan de moeite waard, dus klik vooral op de link hierboven om door te lezen.