De taalterm van deze week, lijdende vorm, is een soort goochelaar. Als jij een konijn in je hand hebt en een bloem in een doos, dan knipt hij met zijn vingers et voilà! – nu zit het konijn in de doos en de bloem in je hand. Sterker nog, hij kan een van de twee ook helemaal laten verdwijnen.
Definitie
De lijdende vorm is de taalvorm waarbij het grammaticale onderwerp in een zin de handeling niet uitvoert, maar juist ondergaat. (Degene die de handling wél verricht, kun je eventueel opnemen in een constructie met door.)
Je kunt hiervoor ook de termen passief of passivum tegenkomen.
De lijdende vorm kent twee verschijningsvormen:
- De onvoltooide tijd van maak je met het hulpwerkwoord worden.
- De voltooide tijd maak je met het hulpwerkwoord zijn, eventueel in combinatie met het voltooid deelwoord geworden.
Voorbeelden
In de voorbeelden hieronder zie je steeds dezelfde passieve zin in twee tijden: de eerste in de onvoltooide tijd en de tweede in de voltooide tijd.
- Hans werd door zijn baas ontslagen.
- Hans is door zijn baas ontslagen [geworden].
- De gasten worden enorm verwend door de chef-kok.
- De gasten zijn enorm verwend [geworden] door de chef-kok.
Je kunt de toevoeging met door ook weglaten. Daarmee laat je in het midden wie of wat de handelende instantie is.
- Het probleem wordt opgelost.
- Het probleem is opgelost.
Etymologie
De lijdende vorm is vernoemd naar het lijdend voorwerp.
In een “gewone” (bedrijvende) zin ondergaat het lijdend voorwerp de handeling:
- De bakker [onderwerp] bakt het brood [lijdend voorwerp].
In een lijdende zin zijn die rollen omgedraaid:
- Het brood [onderwerp] wordt door de bakker [lijdend voorwerp] gebakken.
Weetje
Meestal krijg je als schrijver het advies om de lijdende vorm te mijden. En terecht: het haalt het tempo uit de tekst, de inhoud klinkt passief in plaats van actief, en het kan tot onduidelijkheid leiden over wie wat heeft gedaan.
Toch kun je soms wel degelijk heel bewust kiezen voor de lijdende vorm. Bijvoorbeeld in een geval waarbij niemand weet wie de handeling heeft uitgevoerd, of als je die persoon nadrukkelijk niet wilt benoemen:
- In het bos wordt geregeld chemisch afval gedumpt.
- Er is een klacht ingediend over jouw manier van leidinggeven.