Taalterm: Katafoor

De taal­term van deze week, katafoor, loopt een beet­je op de feit­en vooruit. Hij is dan ook iet­wat ongeduldig aan­gelegd. Het lief­st zou hij meteen de clou van een grap verk­lap­pen, maar in zijn con­tract staat dat hij nog even zijn mond moet houden.

Definitie

Een katafoor of catafoor is een ver­wi­jzend woord in de tekst dat ref­er­eert aan iets wat pas lat­er genoemd wordt.

Voorbeelden

Eerst even twee voor­beelden waar­bij géén katafoor gebruikt wordt:

• Toen Jan thuiskwam van het feest, deed hij meteen zijn schoe­nen uit.
• Bij de Spaanse Burg­eroor­log waren veel buiten­landse stri­jders betrokken, maar het waren uitein­delijk de bin­nen­landse poli­tieke machtsver­houdin­gen die in het con­flict de doorslag gaven.
• Mar­ijke was mijn klasgenoot op de lagere school. Maar toen ik haar jaren lat­er op straat zag lopen, herk­ende ik haar meteen. Ze zag er nog net zo uit als vroeger.

Je ziet hier dat het direct duidelijk is waar­naar “hij”, “het con­flict”, “haar”, en “ze” ver­wi­jzen: naar Jan, de Spaanse Burg­eroor­log en Mar­ijke. Dit is de meest gang­bare vol­go­rde – je maakt eerst duidelijk waar je over spreekt of schri­jft, en daar­na gebruik je een ver­wi­js­wo­ord of syn­on­iem om daaraan terug te verwijzen.

Bij een katafoor gaat dat pre­cies ander­som. In de zin­nen hieron­der zijn “hij”, “het con­flict”, “haar” en “ze” dan ook kataforen:

• Toen hij thuiskwam van het feest, deed Jan meteen zijn schoe­nen uit.
• Hoewel er bij het con­flict veel buiten­landse stri­jders betrokken waren, gaven uitein­delijk de bin­nen­landse poli­tieke machtsver­houdin­gen de doorslag in de Spaanse Burgeroorlog.
• Toen ik haar jaren lat­er op straat zag lopen, herk­ende ik haar meteen. Ze was mijn klasgenoot geweest op de lagere school. Maar Mar­ijke zag er nog net zo uit als vroeger.

Je ziet dat de span­nings­boog anders is: als je begint te lezen, houdt de schri­jver nog enige infor­matie achter die pas lat­er onthuld wordt. Zo kun je kataforen ook bewust gebruiken in je tek­sten om de aan­dacht van de lez­er vast te houden. Maar doe dat wel op een even­wichtige manier: het moet niet irri­tant worden.

Etymologie

Als je kijkt naar de Griekse bestand­de­len, is deze taal­term eigen­lijk een metafoor:

• kata (naar bene­den) + phere­in (dra­gen)

De katafoor “draagt” als het ware zijn beteke­nis nog een tijd­je stroomafwaarts met zich mee, waar­na die onthuld wordt door de meer nauwkeurige term waar de katafoor (vooruit) naar verwees.

Weetje

Het tegen­overgestelde van een katafoor is ook al eens een TVDW geweest: de anafoor. Maar de anafoor is daar­naast óók nog een sti­jl­figu­ur! Hier lees je er alles over.