De taalterm van deze week, hyperoniem, is streng maar rechtvaardig. Hij weet precies wie wél bij hem hoort en wie niet. Als je erbij hoort, dan sluit hij je graag in zijn armen. Maar ben je van een vreemde, dan kan je het wel schudden: je zult nooit onder zijn paraplu mogen schuilen voor de regen.
Definitie
Een hyperoniem of koepelwoord is een woord dat de betekenis van een ander woord helemaal omvat.
Met andere woorden: deze taalterm omschrijft de relatie tussen twee woorden. Een woord kan in zijn eentje geen hyperoniem zijn; een hyperoniem is altijd de hyperoniem van een ander woord.
Je kunt het zien als een soort denken in categorieën. Als woord A een aantal dingen in de wereld omschrijft, dan omschrijft zijn hyperoniem B alles wat onder A valt en nog meer. (Immers, als de betekenis precies zou overlappen, dan zijn beide woorden juist synoniemen.)
Voorbeelden
- dier is een hyperoniem van paard, walvis en krokodil
- zoogdier is een hyperoniem van paard en walvis, maar niet van krokodil
- dier is een hyperoniem van zoogdier
- reptiel is een hyperoniem van krokodil
- en dier is weer een hyperoniem van reptiel
Etymologie
Deze taalterm bestaat uit Griekse bestanddelen:
- hyper- (van huper, “boven”) + onoma (van nomen, “naam”)
Weetje
Er zijn ook voorbeelden van woorden waarvan de betekenis deels overlapt. Bijvoorbeeld: niet alle mannen zijn kleurenblind, en niet alle kleurenblinden zijn man. In zo’n geval spreek je niet van een hyperoniem: de definitie van het ene woord moet in zijn geheel vallen onder de definitie van het andere woord.