Taalterm: Hyperoniem

De taal­term van deze week, hyper­oniem, is streng maar recht­vaardig. Hij weet pre­cies wie wél bij hem hoort en wie niet. Als je erbij hoort, dan sluit hij je graag in zijn armen. Maar ben je van een vreemde, dan kan je het wel schud­den: je zult nooit onder zijn para­plu mogen schuilen voor de regen.

Definitie

Een hyper­oniem of koe­pel­wo­ord is een woord dat de beteke­nis van een ander woord hele­maal omvat.

Met andere woor­den: deze taal­term omschri­jft de relatie tussen twee woor­den. Een woord kan in zijn een­t­je geen hyper­oniem zijn; een hyper­oniem is alti­jd de hyper­oniem van een ander woord.

Je kunt het zien als een soort denken in cat­e­gorieën. Als woord A een aan­tal din­gen in de wereld omschri­jft, dan omschri­jft zijn hyper­oniem B alles wat onder A valt en nog meer. (Immers, als de beteke­nis pre­cies zou over­lap­pen, dan zijn bei­de woor­den juist syn­on­iemen.)

Voorbeelden

• dier is een hyper­oniem van paard, walvis en krokodil
• zoogdi­er is een hyper­oniem van paard en walvis, maar niet van krokodil
• dier is een hyper­oniem van zoogdier
• rep­tiel is een hyper­oniem van krokodil
• en dier is weer een hyper­oniem van reptiel

Etymologie

Deze taal­term bestaat uit Griekse bestanddelen:

• hyper- (van huper, “boven”) + ono­ma (van nomen, “naam”)

Weetje

Er zijn ook voor­beelden van woor­den waar­van de beteke­nis deels over­lapt. Bijvoor­beeld: niet alle man­nen zijn kleuren­blind, en niet alle kleuren­blind­en zijn man. In zo’n geval spreek je niet van een hyper­oniem: de defin­i­tie van het ene woord moet in zijn geheel vallen onder de defin­i­tie van het andere woord.