De taalterm van deze week, epenthesis, is een beetje opdringerig. In plaats van netjes aan de zijlijn te wachten, denk hij: ik wurm me er lekker tussen voor een knusse groeps-hug. Gezelligheid troef. En het leuke is dat de rest van het gezelschap dat helemaal prima vindt.
Definitie
Epenthesis is een taalfenomeen waarbij er binnen een woord een of meer klanken worden ingelast, meestal om de uitspraak te vergemakkelijken.
Je kunt hiervoor ook de term epenthese tegenkomen.
Voorbeelden
Je kunt de epenthesis in een woord altijd horen, en soms ook terugzien in de spelling.
Een voorbeeld van het eerste is als je het woord melk uitspreekt als [melluk], of zelf als [zelluf]. Die extra sjwa in de uitspraak (de ingevoegde, korte “uh”-klank) is een geval van epenthesis. Ook bij de invoeging van de h‑klank in de openingswoorden van het Nederlandse volkslied hoor je soms de epenthesis: “Wilhelmus va-han Na-hassouwe…”.
Een voorbeeld van het tweede – ook de spelling is aangepast – zijn woorden als zolder en kelder. Die komen respectievelijk van het Latijnse solarium en cellarium, waarin de extra d‑klank niet voorkomt. Kijk ter vergelijking naar het Duitse woord voor kelder, Keller, waarin de epenthesis niet heeft plaatsgevonden.
In het Engels is de intrusive linking r een voorbeeld van epenthesis. Daarover schreven we al eerder dit artikel: “Laura Norder en de opdringerige r”.
Etymologie
Het woord epenthesis is samengesteld uit de volgende elementen:
- epi (“op” of “bij”) + thesis (“zetten”)
De epenthetische klank wordt dus als het ware “bij het woord gezet”.
Weetje
Meestal is epenthesis geen bewuste keuze: zo’n verandering ontstaat gaandeweg in de levende taal. Maar het kan ook een stijlfiguur zijn, een stilistische keuze van de schrijver, bijvoorbeeld om in een versregel op het gewenste aantal lettergrepen uit te komen.
De openingsregels uit de Gijsbrecht van Aemstel zijn bijvoorbeeld “Het Hemelsche gerecht heeft zich ten lange lesten / Erbarremt over my, en mijn benaeuwde vesten”. Je ziet dat Joost van den Vondel hier het woord erbarmt vervangt door “erbarremt”, om een extra lettergreep toe te voegen.
Maar ook de songtekst van de grote hit van Normaal, “Oerend hard”, kun je zien als een geval van epenthesis. Om de oe aan het begin op te rekken, wordt daar zelfs twee keer een h‑klank ingelast: “Ohoe oehoerend hard…”.