De taalterm van deze week, cursief, staat niet graag rechtop in de rij. Militaire dienstplicht is dan ook niets voor hem. Nee, veel liever danst hij door het leven met een zwierige souplesse. Liever elegant op pad dan strak in het pak, is zijn motto.
Definitie
Een cursief is een drukletter, of een variant van een lettertype op de computer, waarbij de letters iets schuin naar rechts neigen.
De cursief is verwant aan een andere schuine letter: de overhellende drukletter die meestal italiek of obliek wordt genoemd. Het verschil is dat de italiek dezelfde basisvorm heeft als de romein (de “rechte” letter), terwijl een “echte” cursief een heel andere, meer sierlijke vormgeving kan krijgen, die vaak lijkt op een met de hand geschreven tekst.
De precieze afbakening tussen cursief, italiek, obliek en schuine letter is wat wazig. Verschillende bronnen hanteren verschillende definities. Het meest praktisch is misschien om schuine letter als categorienaam te hanteren, met daaronder als sub-vormen italiek/obliek (schuin leunende romein) en cursief (vloeiender vormgegeven).
Voorbeelden
In de voorbeelden hieronder zie je vier lettertypen. De eerste twee hebben een schuine letter die een cursief is; bij de volgende twee is de schuine letter een italiek.
Zie je het verschil? Kijk bijvoorbeeld goed naar de kleine a en de kleine g bij de cursieven; die zijn echt anders vormgegeven dan hun tegenhangers in de romein. Terwijl bij de italieken alle letters min of meer gelijk zijn aan hun evenknie in de romein, alleen dan iets naar rechts overhellend.
Let op! Als je in een tekstverwerker de letters “schuin” maakt, hangt het dus maar net van het ontwerp van het lettertype af of je dan een italiek of een cursief krijgt!
Etymologie
Wij hebben deze taalterm geleend van het Franse cursif, maar de bron ligt in het Latijn:
- cursivus (rennend)
De verwijzing naar rennen heeft te maken met de bron van deze term bij het schrijven met de hand. Oorspronkelijk was een “cursief” schrift een handschrift waarbij je de pen niet van het papier hoefde op te tillen. Je schreef een woord dus niet letter voor letter op, maar in vloeiende, doorlopende (“door-rennende”) beweging: schuinschrift dus.
Weetje
De overstap naar het Engels is hier wat verwarrend. Een cursieve letter is in het Engels een italic. Vandaar de knop met de schuine letter I in programma’s zoals Word, waarmee je tekst cursief (of italiek) maakt. Een italiek (of obliek) is in het Engels een oblique letter.
En het Engelse woord cursive dan? Dat verwijst helemaal niet naar een drukletter, maar naar schuinschrift – een met de hand geschreven tekst dus. Maar dan wél precies de soort handgeschreven letters die de inspiratie waren voor cursieven en italieken.
Bonus-weetje:
De Italiaanse humanist Niccolò Niccoli uit Florence (1364–1437) is waarschijnlijk degene die het cursieve handschrift als eerste gebruikte. In 1499 inspireerde dat de Venetiaanse drukker Aldus Manutius (1449–1515) om de eerste cursieve drukletter te laten ontwerpen voor een nieuwe reeks wetenschappelijke publicaties.