Taalterm: Cognaat

De taal­term van deze week, cog­naat, is een echt fam­i­liemens. Hij heeft goede ban­den met bloed­ver­wan­ten in aller­lei ver­schil­lende wind­streken. Je ziet vaak ook duidelijk een fam­i­liegelijke­nis, wat het makke­lijk maakt voor cog­nat­en om elka­ar te herkennen.

Definitie

Cog­nat­en zijn woor­den die dezelfde ety­molo­gie hebben. Met andere woor­den: de ontstaans­geschiede­nis van deze woor­den overlapt.

Als woor­den in dezelfde taal cog­nat­en zijn, zoals in het Ned­er­lands vers en fris, noem je dat een dou­blet.

De woor­den ard (Ara­bisch voor ‘aarde’) en aarde (Ned­er­lands) lijken miss­chien cog­nat­en, maar dat zijn ze niet. Dat noem je: valse cog­nat­en. De gelijke­nis van vorm is in dat geval toeval.

Voorbeelden

• De woor­den ‘huis’ (Ned­er­lands), ‘house’ (Engels) en ‘Haus’ (Duits) zijn cog­nat­en.
• Het Franse woord voor bier is bière.
• Het Ned­er­landse ‘kiosk’ en het Roe­meense ‘chioșc’ zijn cog­nat­en: ze stam­men bei­de af van het Perzis­che woord ‘kushk’, wat paleis of paviljoen betekent.

Etymologie

Voor de ontstaans­geschiede­nis van deze taal­term moet je terug naar het Latijn:

• cog­na­tus (bloed­ver­want)

Weetje

Het woord cog­naat betekent ook let­ter­lijk ‘bloed­ver­want’, en wel aan moed­er­sz­i­jde. Wijlen Koningin Juliana is dus een cog­naat van Kon­ing Willem Alexan­der, maar niet van Prins­es Amalia.

Een bloed­ver­want aan vader­sz­i­jde heet een agnaat. Juliana en Amalia zijn dus agnaten.