De taalterm van deze week, antimetabool, houdt wel van een beetje flair. Waarom gewoon lopen als je ook kunt dansen? Waarom praten als je ook kunt zingen? Een beetje ijdel is hij wel: hij kijkt graag in de spiegel en wil (als het even kan) verrassend uit de hoek komen en zo een goede indruk maken.
Definitie
Een antimetabool is een stijlfiguur waarbij je een frase of bepaalde woorden in omgekeerde volgorde herhaalt.
De versimpelde vorm van een antimetabool is dus: “A B C … C B A”.
In theorie kun je zoveel woorden als je wilt gespiegeld herhalen, maar het wordt wel moeilijker naarmate je meer woorden in de mix gooit. De meeste antimetabolen spelen dan ook met slechts twee termen, vaak met verbindende woorden ertussen. Schematisch: “A xyz B … B xyz A”.
Voorbeelden
- Eén voor allen en allen voor één. (De Drie Musketiers)
- De gourmand eet niet om te leven, hij leeft om te eten!
- Wie zijn dromen ziet als een plan, maakt van zijn plannen een droom.
- When the going gets tough, the tough get going. (lied)
- Ask not what your country can do for you; ask what you can do for your country. (John F. Kennedy)
Etymologie
De bron van deze taalterm is het Griekse woord antimetabole:
- anti- (tegen, tegengesteld) + metabole (omkering)
Weetje
Je kunt de antimetabool zien als een bijzondere vorm van het chiasme. Daarbij heb je ook een retorische omkering, maar die hoeft niet uit dezelfde woorden te bestaan. Zolang de betekenis verwant is of overlapt, heb je al een chiasme.
De clou van een antimetabool is dat je dezelfde woorden spiegelt en herhaalt. Zoals je in de voorbeelden hierboven al zag, kun je daarbij wel de vorm iets aanpassen, bijvoorbeeld door een werkwoord te vervoegen of een woord in een ander getal (meervoud/enkelvoud) te zetten.