De taalterm van deze week, anticlimax, is hoeft niet per se bovenaan de ladder te staan. Sterker nog, veel liever neemt hij langzaam stapjes om steeds een toontje lager te spelen. Maar soms struikelt hij, en dan komt hij ineens met een smak tot stilstand. Op de grond, dat dan weer wel.
Definitie
Je kunt de term anticlimax in twee betekenissen tegenkomen:
- Een stijlfiguur waarbij je een serie of opsomming maakt waarvan de delen steeds kleiner, zwakker of minder belangrijk worden.
- Een plotselinge neerwaartse wending aan het eind van een serie of opsomming die een consistent beeld schetst of juist omhoog lijkt te gaan.
In die tweede betekenis kun je een anticlimax bewust als stijlmiddel gebruiken, vaak met komisch effect. Maar het kan ook een fout of slordigheid zijn, waarbij het gewenste effect juist tenietgedaan wordt.
Voorbeelden
Eerst twee voorbeelden van de eerste betekenis (afnemende reeks):
- ‘The Notebook’ is de beste film aller tijden, of in ieder geval mijn eigen favoriet, nou ja, het is gewoon een goede film, best aardig vind ik zelf, gewoon leuk.
- Je hebt de toets heel goed gemaakt, wel een beetje onder je niveau, en met een paar stomme fouten, maar toch best oké, in ieder geval een krappe voldoende.
En dan twee voorbeelden van de tweede betekenis (onverwachte negatieve wending):
- Ik vind onze nieuwe coach razend slim, heel gedreven, tactisch heel sterk en een enorme blaaskaak.
- Deze fraaie woning heeft een ruime woonkamer op het zuiden, ligt in een prachtig landelijk gebied, heeft een schitterend gerenoveerde badkamer, en wordt verwarmd met dit rustieke houtkacheltje.
Etymologie
Deze taalterm voert via het Latijn terug op het antieke Grieks:
- anti- (tegen) + klimax (opklimmende woorden; letterlijk: “ladder”)
Weetje
De anticlimax in de zin van “plotselinge negatieve omslag” is nauw verwant aan een andere retorische vorm waar we eerder al naar keken: de paraprosdokian.