Taalterm: Aanhalingsteken

De taal­term van deze week, aan­hal­ing­steken, is een wan­de­lend citaten­wo­or­den­boek. Hij weet pre­cies wie wat wan­neer gezegd heeft. Hij is boven­di­en dol op sub­tiliteit­en en graaft graag onder de opper­vlak­te om dieper te gaan en aller­lei nuances te ontdekken.

Definitie

Aan­hal­ing­stekens (“ ” of ‘ ’) zijn leestekens waarmee je aangeeft dat bepaalde woor­den in een tekst een spe­ciale rol hebben, met name dat ze door een andere per­soon dan de schri­jver zijn geschreven of gespro­ken. Zie voor de andere func­ties de voor­beelden hieronder.

Aan­hal­ing­stekens wor­den meestal in paren gebruikt: een ope­nend aan­hal­ing­steken ( of ) en een slui­tend aan­hal­ing­steken ( of ). Deze wor­den ook wel “aan­hal­ing­steken ope­nen” en “aan­hal­ing­steken sluiten” genoemd.

Er zijn meerdere ver­schi­jn­ingsvor­men voor de aan­hal­ing­stekens, afhanke­lijk van de taal en het redac­tionele beleid van een pub­li­catie. De vor­men die je het vaakst zult tegenkomen zijn de enkele aan­hal­ing­stekens (‘ ’) en dubbele aan­hal­ing­stekens (“ ”). Aan het eind van dit artikel lees je daar meer over bij het Weet­je.

Voorbeelden

In deze zin­nen mark­eren de aan­hal­ing­stekens een citaat: woor­den van een andere per­soon dan de schrijver.

  • Mark zei, We moeten nu vertrekken.
  • In de woor­den van Albert Ein­stein: God dobbelt niet.

In de twee zin­nen hieron­der geven de aan­hal­ing­stekens aan dat woor­den iro­nisch of sar­castisch bedoeld zijn.

  • Heb je het bril­jante idee van de nieuwe man­ag­er al gehoord?
  • Deze analyse van het prob­leem is wel erg mager.

In deze zin­nen mark­eren de aan­hal­ing­stekens een nieuwe of onge­bruike­lijke term. Bij her­haald gebruik kun je daar­na vaak de aan­hal­ing­stekens weglaten.

  • Mil­len­ni­als hebben geen geduld met mensen die niet woke zijn.
  • Deze snack is een cronut: een kruis­ing tussen een crois­sant en een donut.

In deze zin­nen mark­eren de aan­hal­ing­stekens de titel van een werk, zoals een boek of film. Je kunt een titel ook cursiveren.

  • Ik heb De Aanslag van Har­ry Mulisch op mijn leesli­jst staan.
  • In 2019 werd Avengers: Endgame de meest suc­cesvolle film aller tijden.

In de zin­nen hieron­der geven de aan­hal­ing­stekens aan dat ver­wezen wordt naar het woord zélf, en niet naar zijn gang­bare beteke­nis. Dit kun je ook met een cur­siver­ing doen.

  • Het bli­jft voor veel leer­lin­gen lastig dat ver­taald het­zelfde klinkt als ver­taalt.
  • Wist je dat ombuds­man een leen­wo­ord uit het Zweeds is?

Etymologie

De naam van dit leesteken omschri­jft meteen zijn belan­grijk­ste functie:

  • aan­halen (citeren, ver­melden) + (lees)teken

Weetje

Je zag hier­boven al dat er enkele en dubbele aan­hal­ing­stekens zijn. Als je niet zek­er weet welke vorm je wan­neer moet gebruiken, dan ben je niet alleen: hier zijn geen vaste regels voor.

(In alle voor­beelden hier­boven had­den net zo goed enkele aan­hal­ing­stekens kun­nen staan, maar de huis­sti­jl van Taalei­doscoop is nu een­maal om dubbele aan­hal­ing­stekens als stan­daard te gebruiken.)

Vroeger was het advies vaak: gebruik dubbele aan­hal­ing­stekens voor let­ter­lijke citat­en en enkele voor alle andere vor­men van “aan­halen”. Dan kun je dus zin­nen kri­j­gen als deze:

  • Telkens als de expert van het coach­ing­bu­reau Volg je inner­lijke kom­pas! zei, moest Lars lachen om zijn deskundi­ge advies. 

Je ziet dat dit een steeds wis­se­lend beeld oplev­ert in de tekst, wat onrustig kan ogen. Daar­naast weet je soms niet goed wat je moet kiezen, want het is niet alti­jd duidelijk of een stuk tekst nou een “echt” citaat is of niet.

Het gebruik is dan ook aan het veran­deren. Mijn advies is om als basisvorm te kiezen voor óf enkele óf dubbele aan­hal­ing­stekens. De alter­natieve vorm gebruik je dan alleen voor een citaat in een ander citaat. Oftewel: je gaat dat een niveau dieper in de aan­hal­ing. En ga je nóg een niveau dieper, dan wis­sel je weer terug.

Een paar voorbeelden:

  • De pres­i­dent zei, In de woor­den van Mon­tesquieu: Nut­teloze wet­ten verzwakken de noodza­ke­lijke wet­ten. Daarom moeten we onze wet­boeken grondig herzien.
  • De con­clusie van het rap­port is verni­eti­gend: De pen­ning­meester beroept zich op noodza­ke­lijke uit­gaven in het licht van struc­tureel insta­biele omstandighe­den, maar kan daarmee zijn wan­beleid niet ver­hullen.

Of natu­urlijk andersom:

  • De pres­i­dent zei, In de woor­den van Mon­tesquieu: Nut­teloze wet­ten verzwakken de noodza­ke­lijke wet­ten. Daarom moeten we onze wet­boeken grondig herzien.
  • De con­clusie van het rap­port is verni­eti­gend: De pen­ning­meester beroept zich op noodza­ke­lijke uit­gaven in het licht van struc­tureel insta­biele omstandighe­den, maar kan daarmee zijn wan­beleid niet ver­hullen.

Bonus-weet­je:
Je kunt ook leestekens tegenkomen die wel eens “rechte aan­hal­ing­stekens” genoemd wor­den. Strikt genomen zijn dat geen aan­hal­ing­stekens, maar een maataan­duid­ing.

In deze TaalTip Engels lees je daar alles over; het advies geldt ook voor het gebruik in het Nederlands.

Abonneer
Laat het weten als er
guest

0 Comments
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties