De taalterm van deze week, aanhalingsteken, is een wandelend citatenwoordenboek. Hij weet precies wie wat wanneer gezegd heeft. Hij is bovendien dol op subtiliteiten en graaft graag onder de oppervlakte om dieper te gaan en allerlei nuances te ontdekken.
Definitie
Aanhalingstekens (“ ” of ‘ ’) zijn leestekens waarmee je aangeeft dat bepaalde woorden in een tekst een speciale rol hebben, met name dat ze door een andere persoon dan de schrijver zijn geschreven of gesproken. Zie voor de andere functies de voorbeelden hieronder.
Aanhalingstekens worden meestal in paren gebruikt: een openend aanhalingsteken (“ of ‘) en een sluitend aanhalingsteken (” of ’). Deze worden ook wel “aanhalingsteken openen” en “aanhalingsteken sluiten” genoemd.
Er zijn meerdere verschijningsvormen voor de aanhalingstekens, afhankelijk van de taal en het redactionele beleid van een publicatie. De vormen die je het vaakst zult tegenkomen zijn de enkele aanhalingstekens (‘ ’) en dubbele aanhalingstekens (“ ”). Aan het eind van dit artikel lees je daar meer over bij het Weetje.
Voorbeelden
In deze zinnen markeren de aanhalingstekens een citaat: woorden van een andere persoon dan de schrijver.
- Mark zei, “We moeten nu vertrekken.”
- In de woorden van Albert Einstein: “God dobbelt niet.”
In de twee zinnen hieronder geven de aanhalingstekens aan dat woorden ironisch of sarcastisch bedoeld zijn.
- Heb je het “briljante” idee van de nieuwe manager al gehoord?
- Deze “analyse” van het probleem is wel erg mager.
In deze zinnen markeren de aanhalingstekens een nieuwe of ongebruikelijke term. Bij herhaald gebruik kun je daarna vaak de aanhalingstekens weglaten.
- Millennials hebben geen geduld met mensen die niet “woke” zijn.
- Deze snack is een “cronut”: een kruising tussen een croissant en een donut.
In deze zinnen markeren de aanhalingstekens de titel van een werk, zoals een boek of film. Je kunt een titel ook cursiveren.
- Ik heb “De Aanslag” van Harry Mulisch op mijn leeslijst staan.
- In 2019 werd “Avengers: Endgame” de meest succesvolle film aller tijden.
In de zinnen hieronder geven de aanhalingstekens aan dat verwezen wordt naar het woord zélf, en niet naar zijn gangbare betekenis. Dit kun je ook met een cursivering doen.
- Het blijft voor veel leerlingen lastig dat “vertaald” hetzelfde klinkt als “vertaalt”.
- Wist je dat “ombudsman” een leenwoord uit het Zweeds is?
Etymologie
De naam van dit leesteken omschrijft meteen zijn belangrijkste functie:
- aanhalen (citeren, vermelden) + (lees)teken
Weetje
Je zag hierboven al dat er enkele en dubbele aanhalingstekens zijn. Als je niet zeker weet welke vorm je wanneer moet gebruiken, dan ben je niet alleen: hier zijn geen vaste regels voor.
(In alle voorbeelden hierboven hadden net zo goed enkele aanhalingstekens kunnen staan, maar de huisstijl van Taaleidoscoop is nu eenmaal om dubbele aanhalingstekens als standaard te gebruiken.)
Vroeger was het advies vaak: gebruik dubbele aanhalingstekens voor letterlijke citaten en enkele voor alle andere vormen van “aanhalen”. Dan kun je dus zinnen krijgen als deze:
- Telkens als de ‘expert’ van het coachingbureau “Volg je innerlijke kompas!” zei, moest Lars lachen om zijn ‘deskundige’ advies.
Je ziet dat dit een steeds wisselend beeld oplevert in de tekst, wat onrustig kan ogen. Daarnaast weet je soms niet goed wat je moet kiezen, want het is niet altijd duidelijk of een stuk tekst nou een “echt” citaat is of niet.
Het gebruik is dan ook aan het veranderen. Mijn advies is om als basisvorm te kiezen voor óf enkele óf dubbele aanhalingstekens. De alternatieve vorm gebruik je dan alleen voor een citaat in een ander citaat. Oftewel: je gaat dat een niveau dieper in de aanhaling. En ga je nóg een niveau dieper, dan wissel je weer terug.
Een paar voorbeelden:
- De president zei, “In de woorden van Montesquieu: ‘Nutteloze wetten verzwakken de noodzakelijke wetten’. Daarom moeten we onze wetboeken grondig herzien.”
- De conclusie van het rapport is vernietigend: “De penningmeester beroept zich op ‘noodzakelijke uitgaven in het licht van “structureel instabiele” omstandigheden’, maar kan daarmee zijn wanbeleid niet verhullen.”
Of natuurlijk andersom:
- De president zei, ‘In de woorden van Montesquieu: “Nutteloze wetten verzwakken de noodzakelijke wetten”. Daarom moeten we onze wetboeken grondig herzien.’
- De conclusie van het rapport is vernietigend: “De penningmeester beroept zich op “noodzakelijke uitgaven in het licht van ‘structureel instabiele’ omstandigheden”, maar kan daarmee zijn wanbeleid niet verhullen.’
Bonus-weetje:
Je kunt ook leestekens tegenkomen die wel eens “rechte aanhalingstekens” genoemd worden. Strikt genomen zijn dat geen aanhalingstekens, maar een maataanduiding.
In deze TaalTip Engels lees je daar alles over; het advies geldt ook voor het gebruik in het Nederlands.