Gisteren stond op de voorpagina van het NRC het bericht dat "Even googlen kost evenveel energie als kop thee". Dat is een belangwekkend feit en natuurlijk machtig interessant: ik weet nu dat, als ik een kop thee zou drinken in plaats van elke Google-zoekopdracht die ik uitvoer, ik een blaas zou moeten hebben zo groot als de Vinkeveense plassen.
Maar waar mijn aandacht veel meer naartoe trok was dat ene woordje, googlen. Ergens klopte dat niet, voor mijn gevoel. Met een Angelsaksische taalpet op zou ik eerder zeggen: dat moet Googlen zijn, met hoofdletter. Google is immers een merknaam. Maar Hollanders hebben het niet zo op hoofdletters (vandaar ook apk en freudiaans en mediterraan), dus die kleine g neem ik voor lief. Dan rest nog de vraag: waarom googlen en niet googelen?
Taal is een wonderlijk ding. Gesproken taal is in wezen niets anders dan een in kleine priegelklankjes gecodificeerde weergave van het leven, van de wereld om ons heen. En geschreven taal, dat vergeten we nog wel eens, is op zijn beurt niets anders dan een in kleine priegelvormpjes gecodificeerde weergave van gesproken taal.
De eerste roman?
Die eerste codificatie – van ervaring naar woorden – kan alleen werken bij de gratie van relevantie. Bijvoorbeeld: in de veertiende eeuw bestond in geen enkele Europese taal een woord voor tabak, simpelweg omdat de tabaksplant nog onontdekt (door Europeanen) groeide op een heel ander continent. Het heeft geen zin om een woord te hebben voor chocola als er geen chocola is in je beleving van de wereld (de cacaoboon, immers, groeide ook al op dat andere onbereisde werelddeel).
De relevantie van de tweede codificatie – van gesproken woord naar schrift – werkt anders, die krijg je min of meer cadeau: je gaat per slot van rekening pas een schrijfwijze voor een woord verzinnen als dat woord al bestaat.
Het rumoer rond de laatste twee, ingrijpende, herzieningen van de spelling van het Nederlands – in 1995 en 2005 – is inmiddels wel een beetje gaan liggen. Het doet niet echt pijn meer dat een pannenkoek een pannenkoek is en dat een kattebelletje en een kattenbelletje twee verschillende dingen zijn.
Een kattenbelletje
Er valt intussen nog best wat af te dingen op hoe “ingeburgerd” de nieuwe spellingsregels zijn, maar dat is iets voor een ander stukje. Hier gaat het over het feit dat veel meer termen dan vroeger nu aaneengeschreven worden, zonder streepjes of spaties. En dan wil ik specifiek kijken naar combinaties van een bijvoeglijk naamwoord of telwoord + zelfstandig naamwoord + zelfstandig naamwoord. Die schrijf je namelijk aan elkaar, als één woord.
Ik heb daar even aan moeten wennen. Een term als het Engelse long-term planning vind ik elegant en overzichtelijk: je ziet mooi hoe de drie componenten zich tot elkaar verhouden. Deel één zegt iets over deel twee, en die zijn met een streepje verbonden. Samen zeggen ze weer iets over deel drie, en daar staat een spatie tussen.
Ook in het Nederlands zou je “lange-termijn planning” kunnen schrijven, maar het is toch echt langetermijnplanning – één woord. Hetzelfde geldt voor eenpersoonsbed, tweetaktmotor en driegangendiner. Dat zijn woorden die vrij gangbaar zijn en door veel lezers probleemloos verorberd zullen worden. Maar geldt dat ook voor iets minder vaak gelezen termen als korteafstandsvlucht, hogeresolutiebeelden en rodewijnglas?
Hoe het kan dat het me nog niet was opgevallen, weet ik niet. Er wordt immers genoeg geschreven over al die alleenstaande Nederlanders die driftig op het internet pogingen wagen om een maatje te vinden voor hun bed, hun vrije tijd, of zelfs hun leven. Online dating is razend populair.
Er zijn risico's...
Maar het werkwoord dat daarbij hoort, daten, verdient dezelfde lelijkheidsprijs als bijvoorbeeld uploaden en deleten. Kijk maar.
Het begint in de eerste persoon nog vrij onschuldig. Enkelvoud: Ik date geregeld online. (Spreek uit: “deet”.) Meervoud: Wij daten anders nooit online. (Spreek uit: “deten”.) Dat ziet er nog normaal uit.
Het Nederlands heeft – meer dan bijvoorbeeld het Engels – de ambitie om een soort waterdicht, gesloten systeem te zijn. Een taalbolwerk waarin alles in consequente regels is gevat en waarin, daar waar er toch uitzonderingen zijn, er ook weer regels voor die uitzonderingen zijn, en daar waar er daarop weer uitzonderingen zijn… Nou ja, je snapt het wel.
Dat leidt, met name waar het de spelling betreft, soms tot de meest wonderlijke constructies. (Ik vermijd hier maar even het woord gedrocht…) En het leidt ook tot voortdurende vragen over hoe je een bepaald woord nou wel of niet hoort te schrijven. Een van de hardnekkigste (of op zijn minst: heetst bevochten) spellingsonzekerheden is die rond het woordje dat de A in CDA brengt: appel. Of appèl, ja, daar draait het nou net om. Wat is goed?
Oh jee oh jee, morgen is het weer eens zover: het Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt gehouden. Ik vind het vrij wonderlijk, maar veel mensen gaan er klakkeloos van uit dat, één, ik altijd meedoe met het Dictee, en twee, ik dat leuk vind. Omdat ik van taal hou en zo. Welnu, het tegenovergestelde is het geval: ik hou van taal en dus doe ik niet mee met het Dictee.
Het Groot Dictee
Natuurlijk, ik zie de vermaakwaarde er heus wel van in. Natuurlijk, het is leuk als een schoolkind van 14 minder fouten maakt dan de staatssecretaris van Belangrijke Zaken. Natuurlijk, er zit een masochistisch soort genot in het voelen van die kronkel in je hersens wanneer je denkt: wat is dat nou weer voor bizar woord?
