Operatie zeep

GTST fans opgelet! Van­daag kijken we naar de vraag der vra­gen: waarom heet een soap een “soap”? Wat heeft een feuil­leton­ver­haal vol liefdes­perike­len en intrige, dat steeds weer van span­nende wend­ing naar onzek­er inter­mez­zo gaat, te mak­en met… zeep? En met paar­den? En met ruimteschep­en? En met radio? En met oper­aties? En met Italië?

Zo, dat zijn heel wat cliffhang­ers op een rij. Het lijkt wel een soap! Lees snel verder om te ont­dekken waar de term soap opera van­daan komt.

Muzikale werken

Ga eerst even met me mee naar Ital­ië van de 17e eeuw. We naderen het einde van de Renais­sance, een peri­ode van ongek­ende kun­stzin­nige bloei. In Flo­rence ontstaat een nieuwe vorm van muzikaal the­ater dat we nu ken­nen onder de naam opera.

Dat woord opera is een verko­rt­ing, en wel van de term opera musi­cale, “muzikale werken”. Het woord werk betekent hier zoveel als “kun­stzin­nige uit­ing”; denk aan de werken van Leonar­do Da Vin­ci. (Opera is het meer­voud van het Lati­jnse opus, dat “werk” betekent. Ook ons huidi­ge woord oper­atie is daar­van afgeleid: een oper­atie is dan een “han­del­ing” of “uitvo­er­ing”, of meer alge­meen “iets wat werkt”.)

De Bar­bi­er van Sevilla

Nadat opera musi­cale in het Ital­i­aans zijn musi­cale was kwi­jt­ger­aakt, heeft opera al snel de over­stap naar het Engels gemaakt. Daar is het voor het eerst ges­ig­naleerd in de jaren 1640, in de beteke­nis van “the­ater­voorstelling waarin muziek een promi­nente rol speelt”.

Howdy, pardner…

Nu moet je even een paar hon­derd jaar je adem inhouden, tot­dat we zijn aan­be­land het mid­den van de 19e eeuw. Toen waren er in de Verenigde Stat­en zeer pop­u­laire shows met paar­den – denk aan een soort rodeo-cir­cus – waarin cow­boys hun kun­sten te paard lieten zien. Zo’n spek­takel stond bek­end als een horse opera.

Je ziet: het woord opera heeft hier een kleine ver­schuiv­ing van beteke­nis meege­maakt. Het wordt niet let­ter­lijk gebruikt om een opera te omschri­jven, maar meer metaforisch in de zin van “een spek­takel”, “een show”. Miss­chien was het een manier om het “volkse” ver­maak met paar­den meer aanzien te geven, met een naam die aan de “hoge” cul­tu­ur was ontleend.

De term horse opera heeft daar­na nog een tijd­lang een eigen lev­en geleid, en werd ook gebruikt om in de vroege 20e eeuw de eerste speelfilms te omschri­jven met ver­halen over cow­boys en indi­a­nen op de woeste Amerikaanse vlak­ten. Lat­er is de omschri­jv­ing horse opera in die beteke­nis gaan­deweg in onbruik ger­aakt en ver­van­gen door een ander woord dat we van­daag nog steeds ken­nen: de west­ern.

Bonan­za

Huisvrouwen

Voor­dat horse opera van het taal­toneel verd­ween, heeft het nog wel de voorzet gegeven voor een nieuwe term. Je raadt het al: dat is soap opera. Want als een horse opera een ver­haal was over paar­den met sto­ere man­nen erop, dan is een soap opera dus een ver­haal over… Nou ja, niet over zeep. Maar wat dan wel?

De benam­ing soap opera duikt voor het eerst op in de jaren 1930 in de Verenigde Stat­en. Er waren toen pop­u­laire radioprogramma’s die luis­ter­aars aan zich probeer­den te binden met een span­nend melo­drama­tisch ver­vol­gver­haal vol onverwachte wendin­gen. Fab­rikan­ten van huishoudelijke artike­len (zoals zeep) zagen in deze feuil­letons een uit­gelezen kans om hun doel­groep te bereiken: huisvrouwen in de snel groeiende mid­den­klasse. Proc­tor & Gam­ble spon­sor­de bijvoor­beeld de serie The Guid­ing Light, een radio-melo­dra­ma dat vanaf 1937 werd uit­ge­zon­den en waarin geregeld pro­ducten van P&G figureerden.

Een Amerikaans gezin zit gek­luis­terd aan de radio

Eén jaar lat­er, in 1938, is de term soap opera voor het eerst opgetek­end. (Om je een beet­je con­text te geven: in dat jaar wer­den bijvoor­beeld ook high fideli­ty, ther­monu­clear, elit­ist en over­head pro­jec­tor ten doop gehouden.)

Al in de jaren 1940 deed soap als verko­rte ver­sie zijn intrede. Maar tot op de dag van van­daag is soap opera in het Engels de meer gang­bare term – in tegen­stelling tot het Ned­er­lands, waar de term soap in de late jaren 1970 als leen­wo­ord debu­teerde, meestal zón­der zijn maat­je opera erbij.

Let op: dit is dus eigen­lijk een dubbele verko­rt­ing! Nadat opera zijn musi­cale vaar­wel had gezegd, is nu ook soap in het Ned­er­lands zijn opera kwijt.

Luke Skywalker

Daarmee is het ver­haal nog niet hele­maal af. Want net zoals horse opera de spring­plank was voor soap opera, zo heeft de pop­u­lar­iteit van soap opera zelf ook bijge­dra­gen aan een ander neol­o­gisme: space opera. Hier is de analo­gie nog directer: een space opera is een span­nend (vervolg)verhaal dat zich in de ruimte afspeelt. Sci­encefic­tion-melo­dra­ma dus.

De term space opera bestaat al vanaf de jaren 1940. Het was oor­spronke­lijk bedoeld als pejo­ratief: een negatief geladen term voor de plat­te vooroor­logse sci­encefic­tion in (pulp)romans en ver­halen in goed­kope tijd­schriften. Maar de fans van het genre hebben deze benam­ing als geuzen­naam omarmd.

Inmid­dels omvat space opera naast boeken en tijd­schriften ook alles van strips (Buck Rogers) en tv-series (Bat­tlestar Galac­ti­ca, Star Trek) tot speelfilms zoals Star Wars en Guardians of the Galaxy. Met name de wereld waarin Star Wars zich afspeelt heeft nadrukke­lijk als inspi­ratiebron de tv- en filmwest­erns van weleer, wat ook weer duidelijk te zien is in de nieuwe serie The Man­dalo­ri­an.

En daarmee komen we net­jes terug bij de horse operas van de 19e eeuw. Van cow­boys op paar­den tot sf-helden in ruimteschep­en – de wereld is klein­er dan je denkt. Maar of Old Shat­ter­hand en Luke Sky­walk­er hun was­jes ook draaien met zeep van Proc­tor & Gamble…?

Abonneer
Laat het weten als er
guest

0 Comments
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties