De woorden smaakloos en smakeloos lijken zó op elkaar dat je zou denken dat ze hetzelfde betekenen. En gek genoeg is dat ook zo. Gek genoeg, want eigenlijk (of liever: als je het netjes wilt doen) betekenen ze wel degelijk iets anders. Hoe zit dat?
Waar hebben we het over?
Van sommige woorden met het suffix -loos bestaan twee varianten in de spelling die erg op elkaar lijken maar wel elk hun eigen uitspraak hebben. In dit geval: met of zonder tussen‑e. Er is dan meestal ook een verschil in betekenis.
Betekenis en gebruik
- Smaakloos is een bijvoeglijk naamwoord dat betekent: zonder proefbare smaak. Je geeft hiermee je mening over hoe smakelijk iets eet- of drinkbaars is.
- Smakeloos is een bijvoeglijk naamwoord dat betekent: zonder goede smaak. Je geeft hiermee je mening over hoe goed iets overeenkomt met de heersende ideeën over “hoe het hoort”.
Zoals je ziet betekenen beide woorden simpelweg: zonder smaak. Het verschil zit hem in de soort smaak waar je het over hebt. Bij smaakloos heb je het dan over de (lekkere) smaak die je proeft in je mond; bij smakeloos heb je het over de “sociale” smaak in een maatschappij of cultuur.
Anders gezegd: het woord smaak wordt in smaakloos letterlijk gebruikt en in smakeloos figuurlijk.
Voorbeelden
- Ik vind deze soep een beetje smaakloos.
- Voor zo’n duur restaurant vond ik het eten eigenlijk heel smaakloos.
- Wat een smakeloze humor! Over ziektes moet je geen grappen maken.
- Vind jij dit echt een mooi schilderij? Ik vind het maar smakeloos en discriminerend.
Even opletten
Het woord smaakloos wordt meestal gebruikt in de letterlijke betekenis van “zonder mondsmaak”. Toch kun je deze spelling ook tegenkomen in de zin van “niet getuigend van goede smaak”. Die dubbele betekenis staat ook in woordenboeken vermeld.
Omgekeerd raden de meeste taalgidsen af om smakeloos te gebruiken voor de betekenis “zonder proefbare smaak”, ook al is dat gebruik wel degelijk aanwezig in het levende Nederlands.
Eén mogelijke conclusie is dan, gezien beide betekenissen voor beide spellingen voorkomen, dat deze twee woorden inmiddels synoniem zijn en onderling uitwisselbaar. Toch vind ik het wel chic om het onderscheid aan te houden zoals hierboven bij “Betekenis en gebruik” en in de voorbeelden.
Weetje
Er zijn meer woorden waarvan dit soort duo’s bestaan. We keken als eens eerder door de Taaleidoscoop naar werkloos en werkeloos. Een ander voorbeeld is: zoutloos (letterlijk: zonder zout) en zouteloos (figuurlijk: zonder pit of karakter).