Schuim met piep

Vele goedbe­doe­lende mensen hebben pogin­gen gewaagd om van het Ned­er­lands een min of meer logis­che, gestruc­tureerde taal te mak­en. Met min of meer heldere regels die min of meer con­se­quent kun­nen wor­den toegepast. Maar taal is weer­barstig – je bli­jft zo nu en dan din­gen tegenkomen die, alle regels ten spi­jt, gewoon “niet goed” voe­len. Zelfs al zijn ze wel goed.

In onze taal geldt als vuistregel dat als een object van een bepaald mate­ri­aal gemaakt is, je dat mate­ri­aal + “-en” voor het zelf­s­tandig naam­wo­ord zet. Zo is een tafel die van hout is gemaakt een houten tafel. Geld dat van papi­er is gemaakt is papieren geld.

Deze regel geldt ook als de mate­ri­aalkeuze over­drachtelijk is. Mensen die zes­tig jaar getrouwd zijn vieren hun dia­man­ten bruiloft. Iemand die din­gen goed kan onthouden heeft een ijz­eren geheugen.

Er zijn wel een paar uit­zon­derin­gen op de “plus ‑en”-regel – een alu­mini­um steel­pan – maar die zijn schaars.

Het gaat mij hier nu niet om de gram­mat­i­cale regel per se, maar om het feit dat hij voor een sprek­er van het Ned­er­lands als heel vanzelf­sprek­end aan­voelt. Je zegt “een loden kist” en niet “een lood­kist” of zo.

Maar toch kan diezelfde vanzelf­sprek­end­heid je ineens ver­lat­en, als je op wat min­der vaak betre­den ter­rein belandt…

De aan­lei­d­ing voor deze over­denk­ing: onlangs kwam ik in een tekst een ver­wi­jz­ing tegen naar een doos die gemaakt was van piep­schuim. Dat is dus een piep­schuimen doos.

Een piep­schuimen doos? Iets in de Ned­er­lievende hersenkro­nkels schree­uwt meteen: Wat? Dat kan toch niet kloppen?

Een ander voor­beeld. Waarom kri­jgt een “pluchen pop” (wat cor­rect is) op Google nog geen 550 hits, en kri­jgt een “pluche pop” (wat onjuist is) er dik 25.000? Hmm. Iets in het taal­gevoel van de Ned­er­lan­der blijkt dat woord pluchen gewoon niet te willen pikken. Net als piep­schuimen.

Dit ver­haal kent geen moraal. Ik ga ook niet van wal steken met een betoog om toch vooral pluchen te gebruiken. Ik stel alleen vast dat je van som­mige taal­regels, op som­mige momenten, bij­na het (piep)schuim op de lip­pen kri­jgt. En dat dat hele­maal niet raar is.